نمایندگان سازمان همکاری اسلامی در کابل؛ گفت‌وگوهایی که نتیجه‌ای در پی نداشت
آی‌نور سعیدپور
ممنوعیت آموزش دختران بالاتر از صنف ششم در افغانستان، اکنون بیش از سه‌ونیم سال است که به یکی از جدی‌ترین چالش‌های حقوق بشری در این کشور و در سطح جهانی تبدیل شده است. با وجود تلاش‌های بین‌المللی، این محدودیت هم‌چنان پابرجاست و طالبان از موضع خود عقب‌نشینی نکرده‌اند.
به تازگی، نمایندگان سازمان همکاری اسلامی در سفری به کابل، با مقام‌های طالبان و نمایندگان سازمان ملل متحد درباره‌ی این ممنوعیت بحث و تبادل‌نظر کرده‌اند؛ اما تجربه‌ی سه سال گذشته نشان داده که چنین رفت‌وآمدهایی تاکنون هیچ تغییری در وضعیت آموزش دختران ایجاد نکرده است.
رزا اوتونبایوا، نماینده‌ی ویژه‌ی دبیرکل سازمان ملل برای افغانستان و رییس یوناما در دیدار با نمایندگان سازمان همکاری اسلامی هشدار داد که محدودیت‌های آموزشی، کاری و عدم دست‌رسی به خدمات بهداشتی به سلامت زنان و دختران افغانستانی، آسیب‌های «بلند‌مدتی» خواهد رساند.
اوتونبایوا افزوده که مشارکت بیش‌تر زنان و اقدام عملی در این زمینه به‌گونه‌ی فوری نیاز است.
او تاکید کرده که با نمایندگان سازمان همکاری اسلامی درباره‌ی وضعیت زنان و دختران در افغانستان گفت‌وگوهای «سازنده‌ای» داشته است.
امیدهای بربادرفت
در حالی که نمایندگان سازمان همکاری اسلامی در کابل سرگرم گفت‌وگو با طالبان‌اند، هزاران دانش‌آموز و دانش‌جوی دختر که از ادامه‌ی تحصیل بازمانده‌اند، هم‌چنان در خانه‌های‌شان زندانی‌اند. بسیاری از این دختران بر این باورند که سازمان همکاری اسلامی باید موضع جدی‌تری در برابر طالبان اتخاذ کند و فشارهای عملی‌تری بر آنان وارد نماید.
حکمیه آذرخش، دانش‌جوی سال سوم حقوق و علوم سیاسی دانشگاه کابل، یکی از همین دختران است که پیش از ممنوعیت، رویای وکیل مدافع‌شدن را در سر داشت؛ اما پس از حاکمیت طالبان، او خود را در برابر دیواری بلند از محدودیت‌ها یافت و دیگر هیچ امیدی برای تحقق آرزوهایش ندارد.
او می‌گوید: «یک سال نخست پس از ممنوعیت، هنوز امیدوار بودم که به دانشگاه برمی‌گردیم؛ اما با گذشت زمان و شدت‌گرفتن محدودیت‌ها، امیدم از بین رفت. طالبان نه‌تنها نمی‌خواهند که دختران آموزش ببینند؛ بلکه روزبه‌روز فضای بیش‌تری را از ما می‌گیرند.»
حکمیه که حالا برای فرار از انزوای تحمیل‌شده، به‌اجبار در یک مدرسه‌ی دینی مشغول یادگیری علوم دینی شده، تأکید می‌کند که این مسیر انتخابی او نبوده است. «هیچ‌وقت دوست نداشتم در این بخش تخصص داشته باشم؛ اما حالا، این تنها راهی است که برایم مانده.»
در سوی دیگر، حکمیه از چگونگی عمل‌کرد جامعه‌ی جهانی و سازمان‌های چون سازمان همکاری اسلامی می‌گوید که آنان هیچ گونه فشار عملی را بر طالبان ایجاد نکرده است. به گفته‌ی او طالبان براساس تفسرشان از «دین و شریعت» آموزش دختران را ممنوع کرده و سازمان همکاری اسلامی با «قاطعیت» این مساله را در سطح جهانی محکوم کنند.
در کنار دانش‌جویان و دانش‌آموزان، فعالان حقوق بشر نیز بر این باورند که سازمان همکاری اسلامی نقش کلیدی در مشروعیت‌بخشی یا تحت فشار قرار دادن طالبان دارد. ترنم سیدی، فعال حقوق زنان و مسئول «شبکه‌ی مشارکت سیاسی زنان افغانستان»، معتقد است که این سازمان می‌تواند موضع طالبان را به چالش بکشد و فشارهای بین‌المللی را تقویت کند.
او می‌گوید که طالبان محدودیت‌های خود را به نام دین و شریعت توجیه می‌کنند؛ اما سازمان همکاری اسلامی که خود بر مبنای ارزش‌های اسلامی فعالیت می‌کند، می‌تواند این ادعا را زیر سوال ببرد. به گفته‌ی سیدی اگر این سازمان موضع قاطع‌تری در برابر طالبان بگیرد و حمایت خود را از آموزش دختران به‌طور علنی اعلام کند، می‌تواند کشورهای اسلامی را برای اعمال فشار بر این گروه تشویق کند.
با این حال، این فعال حقوق زنان به رابطه‌ی نزدیک برخی کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی با طالبان اشاره کرده و تأکید دارد که این سازمان در بیش از سه سال گذشته، محتاطانه در برابر ممنوعیت آموزش دختران عمل کرده است. او می‌افزاید: «اگر این سازمان از آموزش دختران حمایت جدی‌تری داشته باشد، می‌تواند کشورهای اسلامی را ترغیب کند که بر طالبان فشار آورند. هم‌چنان حمایت سازمان همکاری اسلامی از حقوق زنان افغانستانی می‌تواند اجماع جهانی را تقویت کند تا طالبان را تحت فشارهای داخلی و جهانی قرار دهد»
ترنم سیدی با وجود انتقاد از رویکرد این سازمان، تأکید می‌کند که حمایت سازمان همکاری اسلامی، به‌تنهایی نمی‌تواند سیاست‌های طالبان را تغییر دهد؛ اما می‌تواند آنان را بیش از پیش تحت فشار قرار دهد و روند انزوای بین‌المللی این گروه را تسریع کند.
او می‌گوید: «اگر این سازمان گام‌های عملی بردارد، مانند قطع روابط دیپلماتیک برخی کشورهای اسلامی با طالبان، یا افزایش فشارهای بین‌المللی، می‌توان امیدوار بود که این گروه مجبور به بازنگری در سیاست‌های خود شود.»
با گذشت بیش از سه سال از اعمال ممنوعیت آموزش دختران، هیچ نشانه‌ای از تغییر در سیاست‌های طالبان دیده نمی‌شود. رفت‌وآمدهای دیپلماتیک و رایزنی‌های بین‌المللی، از جمله تلاش‌های سازمان همکاری اسلامی، تاکنون نتوانسته است این گره را باز کند. در همین حال، هزاران دختر هم‌چنان از حق آموزش محروم‌اند و روزبه‌روز امیدشان برای بازگشت به مکتب و دانشگاه کم‌رنگ‌تر می‌شود.
اینکه آیا سازمان همکاری اسلامی در آینده موضع قاطع‌تری در برابر طالبان اتخاذ خواهد کرد یا نه، هنوز مشخص نیست؛ اما آن‌چه مسلم است، این است که ادامه‌ی بی‌عملی در برابر این بحران، آینده‌ی تحصیلی و حرفه‌ای نسل جدید دختران افغانستانی را بیش از پیش در تاریکی فرو خواهد برد.
