کارگاه «نیک‌فرجام»؛ جایی که زنان از دل محدودیت‌ها، فرصت می‌سازند
گزارش‌گر: پریسا حسینی | ویراستار: آی‌نور سعیدپور
در روزگاری که سایه‌ی محدودیت بر زندگی زنان و دختران افغانستانی سنگینی می‌کند، هنوز فانوس‌هایی از امید در گوشه و کنار افغانستان روشن می‌شوند؛ فانوس‌هایی که با دستان زنان برافروخته می‌شوند. یکی از این چراغ‌ها، کارگاه کوچک اما پرشور «نیک‌فرجام» در هرات است؛ جایی که از میان بوی گیاهان خشک و روغن‌های طبیعی، زندگی دوباره متولد می‌شود.
فروزان نیک‌فرجام، کارآفرینی در هرات که تلاش دارد در دل محدودیت‌ها برای زنان و دختران زمینه‌ی کار را فراهم کند. این روزها، نام فروزان در میان زنان و دختران هراتی با مقاومت و امید گره خورده است. او زنی است که نه‌تنها در برابر محدودیت‌های تحمیلی طالبان تسلیم نشد، بلکه با اراده‌ای قوی، بیماری سرطان را نیز پشت سر گذاشت و امروز به نماد پایداری و خودباوری زنان افغانستانی بدل شده است.
فروزان ۱۰ سال پیش، با سرمایه‌ای اندک و تنها یک هم‌کار، ساخت صابون‌های طبیعی را آغاز کرد. مواد اولیه‌اش ساده بود؛ روغن‌های گیاهی، عصاره گل‌ها و امیدی بی‌پایان. اما امروز، کارگاه «نیک‌فرجام» نه‌تنها تولیداتش را گسترش داده، بلکه به محل اشتغال ۱۰ زن دیگر نیز تبدیل شده است؛ زنانی که هر یک داستانی از رنج و مقاومت در دل دارند.
این زن کارآفرین، پس از سال‌ها کار اکنون کارگاه کوچکی را به گونه‌ی رسمی افتتاح کرده تا زمینه‌ی فروش و بازاریابی آسان را برای محصولاتی که تولید می‌کند، فراهم شود. فروزان، می‌گوید که خودش در ابتدا از محصولات بهداشتی استفاده می‌کرد؛ اما جلدش هم‌واره در برابر آن‌ها واکنش منفی نشان می‌داد. این وضعیت، او را به فکر وا داشته تا راهی پیدا کند که بیش‌تر بهداشتی و در عین حال برای زنان و دختران مفید باشد.
خانم نیک‌فرجام، می‌افزاید که بیش‌تر محصولات آرایشی و شیوینده‌های که در بازارها وجود دارد از موادهای کیمیایی استفاده می‌شود که برای جلد تاثیرهای منفی دارد. او اکنون در کنار زنان و دختران دیگر، محصولاتی را تولید می‌کند که از مواد طبیعی تهیه می‌شود.
فروزان، در صحبتی با خبرگزاری بانوان افغانستان، انگیزه آغاز کارش را چنین روایت می‌کند. «ایده ساخت محصولات ارگانیک زمانی به ذهنم رسید که خودم از محصولات شیمیایی استفاده می‌کردم و دیدم چه اندازه به پوست و سلامت بدن آسیب می‌زنند. فکر کردم اگر بتوانم جاگزین طبیعی بسازم، هم به خودم کمک کرده‌ام، هم به دیگران.»
فروزان، با تلاش‌های زیاد در گوشه‌ی از شهر هرات، کارگاه کوچکی را افتتاح کرده که در آن بوی صابون‌های اسطوخودوس و نعناع فضا را پر کرده است. فروزان با لب‌خندی خسته اما مطمئن می‌گوید که بزرگ‌ترین چالشش برای آغاز کرد، نداشتن منبع مالی بوده است. او با دستان خالی و دل پر امید، ساختن محصولات ارگانیک را از صفر آغاز کرده است. «در شروع هیچ‌کس به ما پول نداد. از صفر شروع کردیم؛ با دست‌های خالی اما دلی پر از امید. حالا وقتی سفارش‌های زیادی دریافت می‌کنیم، باورم نمی‌شود تا کجا آمده‌ایم.»
زنی که برای زنان می‌جنگد
فروزان، می‌گوید که این کارگاه به هدف ایجاد فرصت‌های کاری و مسیری برای کسب درآمد زنان و دختران در هرات راه‌اندازی شده است. او بر این باور است که استقلال مالی، نخستین گام برای کسب استقلال فکری و اجتماعی است.
این زن کارآفرین می‌گوید زمانی که زنان منبعی برای کسب درآمد داشته باشد، می‌توانند در خرج و مصرف‌ها خانه سهم مشترک داشته باشد و این گونه حضور فعال در تصمیم‌گیری‌های کوچک و بزرگ داشته باشند. «اگر زنان روی پای خود بایستند، ذهنی آرام خواهند داشت و فرزندانی سالم‌تر تربیت می‌کنند. جامعه‌ای که زن در آن فعال نباشد، بیمار است.»
فروزان نیک‌فرجام، آرزو دارد که کسبوکارش را گسترش دهد تا بتواند زمینه‌ی کسب درآمد برای زنان و دختران بیش‌تر فراهم کند و در سوی دیگر، محصولاتی با کیفیت بالاتر تولید کرده و بازارهای داخلی را تحت پوشش قرار دهد. او از دولت و نهادهای بین‌المللی می‌خواهد تا زنان کارآفرین را تنها نگذاشته و از آنان پشتیبانی کنند. «می‌خواهیم تولیدات خود را افزایش دهیم، اما نبود تجهیزات و فضای مناسب ما را محدود کرده است. قصد داریم زمینی در شهرک صنعتی بخریم، حتا اگر به‌صورت قسطی باشد. فقط حمایت می‌خواهیم، نه ترحم.»
در این کارگاه، اکنون بیش از ۱۰ زن و دختر دیگر در بخش‌های مختلف مصروف کار اند. رعین، یکی از کارمندان این کارگاه است. چهار سال می‌شود که رعین در بخش ساخت و بسته‌بندی صابون‌های گیاهی کار می‌کند.
رعین، می‌گوید که اکنون افزون بر این که مکانی برای کارکردن و کسب درآمد دارد، برای زنان و دخترانی که این روزها از جامعه به حاشیه رانده شده، الهام‌بخش است. او از دختران و زنان دیگر نیز، می‌خواهد که به جای خانه‌نشینی و افسردگی برای خودکفایی تلاش کنند. «پیش از این وابسته به خانواده‌ام بودم، اما حالا درآمد خودم را دارم. پیام من به دخترانی که هنوز در خانه نشسته‌اند این است: خلاقیت کنید، حتی با کمترین امکانات. کار کوچک، اگر با عشق باشد، بزرگ می‌شود.»
بهناز سلجوقی، رییس اتاق تجارت زنان در زون غرب افغانستان، می‌گوید که در سال‌های پسین، زنان و دختران بیش‌تری به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط روی آورده اند. بهناز تأکید می‌کند که این روند، باوجود فشارهای سیاسی و اجتماعی، روزبه‌روز در حال گسترش است و زنان با خلاقیت خود راه‌های تازه‌ای برای بقا و رشد پیدا می‌کنند.
سلجوقی در این باره می‌گوید: «در حال حاضر، تعداد زنان تاجر به‌صورت رسمی به حدود هزار نفر و به‌صورت غیررسمی به ۱۰هزار نفر رسیده است. زنان از صنایع دستی سنتی فاصله گرفته‌اند و به سوی تجارت‌های نوین مانند تولید مواد بهداشتی، خوراکی و محصولات طبیعی می‌روند. این یک تحول فرهنگی است.»
شماری از فعالان مدنی، با شاره به وضعیت حاکم بر زنان و دختران در افغانستان می‌گوید که در حالی که حضور در محیط‌های آموزشی و بسیاری از مشاغل رسمی منع شده‌اند، کار در خانه یا کارگاه‌های کوچک به پناه‌گاهی برای روح و روان آنان تبدیل شده است.
معصومه جامی، فعال مدنی، بر این باور است که کارکردن یک حق ابتدایی هر شهروندی است و زنان بدون به گونه‌ی مساوی از این حقوق برخوردار باشد. جامی تاکید دارد که کارکردن تنها بعد اقتصادی ندارد؛ بل راهی است که حضور زنان و دختران را در اجتماع تقویت می‌کند.
این فعال مدنی می‌گوید: «کار کردن نه فقط منبع درآمد، بلکه نوعی درمان است. زنان وقتی درگیر فعالیت‌های سالم و سازنده می‌شوند، روحیه‌‌ی شان تغییر می‌کند. آنان می‌توانند در کنار همسران خود درآمد داشته باشند و به استقلال برسند. این یعنی امید هنوز زنده است.»
هم‌زمان با حاکمیت طالبان، کار زنان در بسیاری از بخش‌ها در افغانستان منع شده است. این وضعیت سبب شده زنان و دختران به کسب‌وکارهای آزاد از جمله تجارت‌های کوچک و متوسط رو آورند. بر بنیاد گزارش‌های سازمان ملل متحد، کار زنان و دختران در این بخش نیز پرچالش است. کم‌بود بودجه، نبود پشتیبانی‌های داخلی و بین‌المللی، دست‌رسی نداشتن به بازارهای جهانی و داخلی از بزرگ‌ترین چالش‌های زنان تجارت‌پیشه در افغانستان عنوان شده است.
