روز جهانی زنان در فناوری؛ دختران افغانستانی چگونه از پِس محدودیت‌ها می‌آموزند؟

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو)، در حالی از روز جهانی دختران در «فناوری ارتباطات و اطلاعات» تجلیل می‌‎کند که دختران و زنان در افغانستان برای چهارمین سال متوالی از آموزش‌های رسمی محروم مانده‌اند. با این حال، شماری از زنان و دختران در برخی از شهرهای بزرگ این کشور، از طریق آموزش آنلاین تلاش کرده‌اند که مسیر یادگیری را ادامه دهند؛ مسیری که با چالش‌هایی چون هزینه بالای اینترنت، کیفیت پایین آن، دشواری دسترسی به منابع آموزشی و پرداخت شهریه‌های ماهانه همراه است.

مهرماه احمدیان، دانش‌جوی رشته‌ی انجنیری کمپیوتر ساینس در دانشگاه پلی‌تخنیک کابل است. او تا سمستر ششم درس خوانده؛ اما پس از تسلط طالبان و ممنوعیت آموزش زنان، از تحصیل بازماند. مدتی در وضعیت بی‌سرنوشتی قرار داشت؛ اما سرانجام تصمیم گرفت آموزش‌هایش را به شیوه‌ی آنلاین ادامه دهد.

چهار ماه می‌شود که مهرماه دوره‌ی کدنویسی را در یکی از آموزش‌گاه‌های خصوصی به‌صورت آنلاین دنبال می‌کند. هرچند از این فرصت خشنود است؛ اما تأکید می‌کند که مسیر آموزش آنلاین نیز با دشواری‌های فراوان همراه است.

مهرماه زمانی که دانش‌جوی فعال دانش‌گاه بود، آرزو داشت کدنویس توان‌مندی شود. برای تحقق این رویا، با پول قرضی لپ‌تاپی خرید. او می‌گوید پس از تعطیلی دانشگاه‌ها دچار وضعیت روانی ناپایداری شد و امید داشت ممنوعیت‌ها به‌زودی رفع شوند. اما با گذشت زمان و پابرجا ماندن این محدودیت‌ها، تصمیم گرفت به مرور درس‌هایش بپردازد و به‌نوعی خود را آماده نگه دارد.

او با ناراحتی می‌گوید که اکنون هم‌صنفی‌های پسرش روی پایان‌نامه‌های‌شان کار می‌کنند، در حالی که او همچنان از آموزش رسمی محروم است: «اول خیلی گریه می‌کدم که چند ماه بعد شدیدا سردرد شدم. باز گفتم بیا کتاب‌های خود بخوانم شاید دوباره بانند که دانش‌گاه برویم و از درس‌ها پس نمانم. حالی فکر می‌کنم که این‌ها/طالبان هیچ وقت به دخترا اجازه نمیته که پوهنتون/دانش‌گاه بروند».

اکنون، او با وجود تمام دشواری‌ها به آموزش آنلاین روی آورده است. قطعی برق، قیمت بالای اینترنت و کیفیت ضعیف آن، از موانع عمده‌ای است که یادگیری مستمر را برایش دشوار کرده‌اند.

با آن‌که از وجود آموزش‌های آنلاین خرسند است؛ اما می‌گوید که این نوع آموزش کیفیت لازم را ندارد و به‌اندازه‌ی کلاس‌های حضوری موثر نیست. «خیلی خوب است که همی درس‌های آنلاین است؛ اما اندازه‌ی او وقت نیست که دانش‌گاه می‌رفتم، او قدر یاد هم نمی‌گیرم».

زمانی که طالبان در ماه اگست ۲۰۲۱ قدرت را به دست گرفتند، آموزش دختران بالاتر از صنف ششم را به حالت تعلیق درآوردند. پس از آن، ممنوعیت‌ها به آموزش عالی نیز گسترش یافت و دختران از رفتن به دانشگاه‌ها محروم شدند.

در این بازه‌ی زمانی، شماری از دانش‌آموزان و دانش‌جویان دختر به آموزش‌های آنلاین روی آوردند. با این حال، سیستم برق در افغانستان هنوز به‌صورت سراسری توسعه نیافته است. قیمت بالای اینترنت، گستره‌ی فقر و بی‌کاری نیز سبب شده است که بسیاری از خانواده‌ها امکان تأمین ابزارها و هزینه‌های یادگیری دیجیتال را نداشته باشند.

رها شمس، ۲۶ ساله و باشنده‌ی شهر مزار شریف، یکی دیگر از دخترانی است که زبان انگلیسی را به‌صورت آنلاین می‌آموزد. او روزانه یک تا دو ساعت از ابزارهای فناوری برای یادگیری زبان و دیگر مهارت‌ها استفاده می‌کند. هدف او تقویت مهارت‌های زبانی برای ادامه‌ی تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در یکی از کشورهای انگلیسی‌زبان است.

رها، به‌دلیل بسته بودن آموزشگاه‌ها، ناگزیر شده است که آموزش‌هایش را در یکی از آکادمی‌های آنلاین ادامه دهد. او استفاده از فناوری را یکی از بهترین فرصت‌ها برای دختران می‌داند و می‌گوید: «فکر می‌کنم که یکی از بهترین راه‌ها و فرصت‌های آموزش برای دختران است. چون ما به دلیل محدودیت‌های طالبان نمی‌توانیم در صنف‌ها حضور داشته باشیم. تکنالوژی بهترین روش برای پیش‌برد درس‌ها و یادگیری مهارت‌های آنلاین است».

افزون بر یادگیری زبان، رها در زمینه‌ی روزنامه‌نگاری نیز دوره‌های آموزشی غیرحضوری می‌گذراند و از این فرصت خرسند است. او معتقد است که فناوری می‌تواند راهی کم‌هزینه و مؤثر برای یادگیری در زمینه‌های مختلف باشد.

با این‌همه، رها نیز مانند بسیاری از دختران دیگر می‌گوید که هزینه‌ی بالای اینترنت مانع بزرگی است و باعث می‌شود برخی از دختران نتوانند از این فرصت‌ها استفاده کنند.

در همین حال، بخش افغانستان سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، بر اهمیت آموزش دختران و زنان افغانستانی تأکید کرده است. یونسکو در صفحه‌ی اکس خود نوشته است که مهارت‌های دیجیتال می‌تواند راه نجاتی برای دختران افغانستانی باشد، تا به آموزش و فرصت‌های معیشتی دست یابند.

این سازمان افزوده است: «در روز جهانی دختران در فناوری اطلاعات و ارتباطات، بیایید در حوزه‌ی دیجیتال برای دختران سرمایه‌گذاری کنیم تا بتوانند آینده‌ی خود را شکل دهند و به یک افغانستان فراگیرتر و مرتبط‌تر کمک کنند».

اتحادیه جهانی مخابرات نیز ۲۴ اپریل را به‌عنوان روز جهانی دختران در ارتباطات و اطلاعات اعلام کرده و امسال این روز را با شعار «دختران در فناوری اطلاعات و ارتباطات برای تحول دیجیتال فراگیر» تجلیل کرده است. این اتحادیه از دولت‌ها خواسته که شرایط را برای دسترسی دختران به فناوری فراهم سازند و بر یادگیری دیجیتال دختران تمرکز کنند.