«اورانوس»؛ نگاهی به فعالیت نخستین کتاب‌خانه‌ی ویژه‌ی زنان در بدخشان
گزارش‌گر: ثمین روفی | ویراستار: آی‌نور سعیدپور
در گوشه‌ای از بدخشان، جایی که بادهای سرد کوهستان با سکوت روزمره می‌آمیزند، کتاب‌سرای «اورانوس» مانند نقطه‌ای روشن در دل تاریکی، میزبان کسانی است که عطش دانستن دارند. این کتاب‌خانه که نخستین مرکز ویژه‌ی بانوان در بدخشان به شمار می‌رود، سه سال پیش توسط گیتی فرح، بنیان گذاشته شده است.
گیتی فرح، پزشک است؛ اما علاقه‌اش به مطالعه و کتاب سبب شده که این کتاب‌خانه را با هزینه‌ای اندک راه‌اندازی کند. در نخستین سال حاکمیت طالبان و در حالی که مکان‌های آموزشی یکی پی دیگر به‌روی دختران و زنان در افغانستان مسدود می‌شود؛ او مکانی را برای مطالعه‌کردن ایجاد می‌کند.
این پزشک، می‌گوید که هدفش از ایجاد کتاب‌خانه‌ی اورانوس، ترویج فرهنگ مطالعه و تقویت علاقه‌مندی جوانان و نوجوانان به‌ویژه دختران به یادگیری و کتاب‌خوانی است. او تأکید می‌کند که انگیزه‌اش تنها اقتصادی نبوده، بلکه انجام مسؤولیت اجتماعی و اخلاقی در برابر مردمش بوده است. فرح، در گفت‌وگویی به خبرگزاری بانوان افغانستان می‌گوید: «نخستین انگیزه‌ی من از ایجاد این کتاب‌سرا، تقویت فرهنگ مطالعه در میان مردم، نبود کتاب‌خانه‌ی عمومی در سطح ولایت، ارایه‌ی خدمات رایگان کتاب، آموزش هنر و راه‌اندازی برنامه‌های فرهنگی برای دختران بود.»
فضای داخلی کتاب‌سرا، با قفسه‌های چوبی که از زمین تا سقف پر از کتاب‌های رنگارنگ است، حس آرامشی عجیب به بازدیدکنندگان می‌دهد؛ جایی که می‌توان ساعتی از دغدغه‌های روزمره فاصله گرفت و در میان صفحه‌های کتاب، دنیاهای تازه‌ای را کشف کرد.
فعالیت‌های این کتاب‌سرا غیرانتفاعی است و کتاب‌ها با تخفیف ویژه به علاقه‌مندان ارایه می‌شوند. یکی از خدمات برجسته‌ی کتاب‌خانه‌ی اورانوس امانت‌دهی کتاب‌ها است. کتاب‌ها برای بازه‌های زمانی مشخص به خوانندگان به گونه‌ی امانت سپرده می‌شود. آنان کتاب‌ها را پس از خواندن به کتاب‌خانه تحویل می‌دهند. بنیان‌گذار اورانوس، برای تشویش خوانندگان، از آنان می‌خواهند که پس از ختم کتاب خلاصه‌ای از آن یا برداشت شان را نوشته و هم‌راه با کتاب به کتاب‌خانه تحویل داد. گیتی بر این باور است که این برنامه، جوانان را به دقیق و عمیق خواندن کتاب‌ها وادار می‌کند.
گیتی فرح، می‌گوید که جوانان در بدخشان به کتاب‌خوانی علاقه‌مندی زیادی دارد و سالانه تا دو هزار جلد کتاب در این کتاب‌خانه به مردم سپرده می‌شود. «سالانه حدود ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ جلد کتاب در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد. هر خواننده پس از مطالعه، خلاصه‌ای از کتاب را به کتاب‌سرا می‌سپارد. این کار در شناسایی استعدادهای نویسندگی در میان جوانان نقش مثبتی داشته است.»
قفسه‌های کتاب‌سرای اورانوس، شامل کتاب‌های ادبی، فلسفی، تعلیمی، دینی، روان‌شناسی، رمان و قصه‌های کودکانه است که آثار نویسندگان مختلف را در خود جای داده‌اند. از آغاز فعالیت تاکنون، کتاب‌سرا پنج نمایش‌گاه کتاب را در نهادهای آموزشی، تحصیلی و خیابانی برگزار کرده است که از سوی جوانان و فعالان حقوق زن مورد استقبال قرار گرفته است.
در کنار گیتی، چند نفر از مران نیز در کتاب‌سرا فعالیت دارند. عبدالرسول رحیم، مسئول بخش فروش این کتاب‌خانه است. او می‌گوید که برای افرادی که پولی برای خرید کتاب ندارند، کتاب‌ها را امانت نیز می‌دهد. «کتاب‌سرای اورانوس همه‌روزه به روی دوست‌داران کتاب باز است. مردم می‌توانند هر کتابی را به‌صورت امانت بگیرند یا خریداری کنند.»
به گفته‌ی مسوولان بیش‌تر مشتریان این کتاب‌خانه، دخترانی استند که از آموزش در مکتب و دانش‌گاه محروم مانده‌اند و اورانوس را فرصتی برای یادگیری و گسترش دانش خود می‌دانند. مونسه، دانش‌جوی رشته‌ی ادبیات دانش‌گاه بدخشان، است که با بسته‌شدن دانش‌گاه از آموزش بازمانده است؛ اما هم‌چنان در مسیر یادگیری و مطالعه‌ی آزاد تلاش دارد. او سه سال می‌شود که به گونه‌ی دوام‌دار به این‌جا می‌آید.
او با اشاره به فضای حاکم بر افغانستان و محدودشدن آزادی‌های اجتماعی، فرهنگی و مدنی می‌گوید که این‌جا از محدود فضاهای است که دختران در آن حس امنیت و آرامش دارند. او کتاب‌هایی را به گونه‌ی امانت گرفته و پس از خواندن هم‌راه با خلاصه‌ی آن به کتاب‌خانه باز می‌گرداند. «من سه سال است که به این کتاب‌خانه می‌آیم. هر کتابی را که دوست دارم به‌صورت امانت می‌برم، مطالعه می‌کنم و خلاصه‌اش را به کتاب‌سرا تحویل می‌دهم. خوش‌حالم که این کتاب‌خانه هم‌دم روزهای تنهایی ماست.»
سیمره فیضی، دانش‌آموخته‌ی رشته حقوق و باشنده‌ی بدخشان از دیگر مشتریان ثابت کتاب‌خانه‌ی اورانوس است. او می‌گوید که این کتاب‌خانه نخستین مکان ویژه بانوان در این ولایت است که با وجود محدودیت‌های طالبان، هم‌چنان پابرجا مانده است.
فیضی، این‌جا را مکان مناسبی برای کتاب‌خوانی و خرید آن عنوان می‌کند. «در سال نخست، این کتاب‌سرا مکان مناسبی برای مطالعه‌ی ما بود؛ اما با افزایش محدودیت‌های طالبان، اکنون بیش‌تر به محلی برای خرید و فروش کتاب‌ها تبدیل شده است.»
زبیده حمیدی، کارشناس آموزشی، می‌گوید که ایجاد مکان‌های ویژه برای کتاب‌خوانی به‌ویژه برای دختران که فضاهای عمومی برای آنان محدود است؛ سبب افزایش علاقه‌مندی به کتاب‌خوانی می‌شود. او از ایجاد مکان‌های ویژه استقبال کرده و می‌گوید که این‌گونه اقدام‌های فضاهای مناسبی را برای یادگیری با فکر آرام فراهم می‌کند.
این کارشناس آموزشی می‌گوید که امانت‌دهی کتاب‌ها نیز، بر گسترش فرهنگ مطالعه و ترویج آن نقش حیاتی دارد. «با ایجاد کتاب‌سرای اورانوس، فرهنگ کتاب‌خوانی در میان جوانان گسترش یافته و باعث کاهش افسردگی، ایجاد محیط آرامش‌بخش و رشد ذهنی و یادگیری مؤثر در میان بانوان شده است. در شرایط دشوار اقتصادی، بانوان می‌توانند کتاب‌ها را رایگان به امانت بگیرند و مطالعه کنند.»
کتاب‌سرای اورانوس اکنون تنها مکانی است که بانوان در شرایط حاکمیت طالبان، بدون محدودیت می‌توانند کتاب‌های دل‌خواه‌شان را به‌صورت امانت یا با قیمت مناسب خریداری کنند. در حالی که کتاب‌خانه‌ی عمومی اطلاعات‌وفرهنگ بدخشان، با وجود پیشینه‌ی غنی تاریخی، ورود بانوان را ممنوع کرده است.
در چنین شرایط دشوار، فعالیت سه‌ساله کتاب‌سرای اورانوس، مانند روزنه‌ای از امید برای زنان و دختران بدخشان است که زمینه‌ی مطالعه، یادگیری و رشد فکری آنان را فراهم کرده است.
