محدودیت‌های طالبان در آستانه‌ی عید بر زنان در هرات؛ «این لباس اسلامی نیست»

در آستانه‌ی عید سعید قربان، محدودیت‌های طالبان بر زنان و دختران در هرات افزایش یافته است. کارکنان وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان در این ولایت از ورود زنان به بازارهای هرات به‌دلیل نداشتن چادر نماز یا برقع جلوگیری می‌کنند.

شماری از زنان و دختران در هرات می‌گویند که مأموران امر به معروف و نهی از منکر طالبان، هنگام ورود آنان به بازارها، برخوردهایی «تند و تحقیرآمیز» داشته‌اند.

فرشته تبسم، باشنده‌ی هرات و دانش‌جوی رشته‌ی ادبیات، روز چهارشنبه، (۷ جوزا)، برای خرید لباس عید به بازار مرکزی هرات رفته بود. بانو تبسم می‌گوید با وجودی که مانتوی بلند و روسری به تن داشت؛ اما در ورودی بازار با سه مأمور امر به معروف طالبان روبه‌رو شد که از ورودش جلوگیری کردند. فرشته می‌گوید که یکی از آنان گفت: «این لباس اسلامی نیست، برو چادر نماز بپوش و برگرد».

او می‌افزاید که یکی از مأموران با شلاق در دست، با رفتاری «تند و تحقیرآمیز» در برابر زنان ایستاده بود. او گفته که حالت ایستادن و نگاه این مأمور، بیش‌تر به «زندان‌بان» شباهت داشت تا کارمند دولتی. تبسم گفت: «انگار نگهبان زندان بود، نه مأمور اجتماعی».

بانو تبسم می‌گوید چند زن دیگر نیز در همان لحظه از ورود به بازار منع شدند. به گفته‌ی او، یکی از زنان «می‌گریست و می‌گفت فقط برای خرید کفش کودک خود آمده است»؛ اما مأموران بی‌توجه ماندند. فرشته بیان کرده است: «هیچ‌کس اعتراض نکرد، همه می‌ترسیدند».

تبسم، باور دارد که پوشش‌هایی مانند مانتو و روسری، با اصول اسلامی مطابقت دارند و بسیاری از دختران جوان همین سبک پوشش را انتخاب می‌کنند. با این حال، طالبان تنها چادر نماز یا برقع را معیار «لباس اسلامی» می‌دانند. بانو فرشته می‌گوید: «در گرمای هرات، پوشیدن چادر نماز واقعاً طاقت‌فرسا است».

او، برخورد طالبان را نه در راستای دین؛ بلکه نوعی «تحقیر و فشار اجتماعی» می‌داند. به گفته‌ی او، این‌گونه رفتارها به‌جای ترویج دین، موجب دوری زنان از فضاهای مذهبی و فرهنگی می‌شود. «ما مسلمان هستیم؛ اما این رفتار، دین را خشن و زورگویانه جلوه می‌دهد».

بانو تبسم تأکید می‌کند که این نخستین‌بار نیست که با چنین برخوردی مواجه می‌شود؛ اما «شدت و لحن تهدیدآمیز» مأموران این بار، از موارد گذشته شدیدتر بوده است. «این بار لحن‌شان بیش‌تر به تهدید شبیه بود».

فرشته از نهادهای حقوق بشری و جامعه‌ی جهانی می‌خواهد که وضعیت زنان در افغانستان، به‌ویژه در هرات را نادیده نگیرند. او می‌گوید که محدودیت‌های طالبان روز به روز شدیدتر می‌شود و صدای اعتراض زنان در داخل کشور، یا سرکوب یا نادیده گرفته می‌شود. «از جامعه‌ی جهانی می‌خواهم که در برابر حذف سیستماتیک زنان افغانستانی سکوت نکند».

ترس از بازگشت به گذشته

هم‌چنان بانو مرسل احمدی، آموزگار یک مکتب ابتدایی در ناحیه‌ی سوم شهر هرات، می‌گوید که تازه‌ترین برخورد طالبان، نه تنها او را از خرید لباس عید بازداشت؛ بلکه حس امنیت روانی‌اش را «خدشه‌دار» کرده است. او برای خرید یک جوره لباس ساده بیرون رفته بود؛ اما به‌خاطر نداشتن برقع، اجازه‌ی ورود نیافت. بانو احمدی گفت: «همه‌ی نگاه‌ها روی ما بود، مثل متهم ایستاده بودم».


بانو احمدی معتقد است که دختران و زنان در افغانستان، عملاً از حقوق ابتدایی‌شان بازمانده‌اند و حتی خرید لباس عید برای شان  به چالشی امنیتی بدل شده است. او می‌افزاید: «نه تنها حجاب؛ بلکه خود زن‌بودن انگار جرم شده است».

او به‌ویژه نگران وضعیت روانی کودکانی است که این صحنه‌ها را می‌بینند. به باور او، «ترس‌پروری عامدانه»، بخشی از سیاست‌های رفتاری طالبان است تا زنان را خانه‌نشین سازند. «با شلاق می‌خواهند زن را به سایه و تاریکی بیست سال گذشته برگردانند».

او تأکید می‌کند که اگر چنین وضعیتی ادامه یابد، بسیاری از زنان آموزگار مجبور به ترک کار خود خواهند شد، زیرا حضورشان در اجتماع با هر روز محدودیت تازه‌ای روبه‌رو می‌شود. «ما فقط درس نمی‌دهیم، ما الگو هستیم؛ ولی حالا داریم خودمان خُرد می‌شویم».

بانو احمدی می‌گوید: «مکتب‌ها را بستند، حالا نوبت در‌ خانه‌های ما شده است. اگر امروز خاموش بمانند، فردا صدایی برای شنیدن نمی‌ماند».

«زخم روانی»، به‌جای لباس عید

بانو لیدا نوری، دانش‌آموز صنف دوازدهم مکتب بوده است. او نیز روز پنج‌شنبه هم‌راه با مادرش به بازار لیلامی هرات رفته بود. وی می‌گوید که لباس ساده پوشیده بود؛ اما بدون چادر نماز. او می‌افزاید که در ورودی بازار، مأموران طالبان راه را بستند. «تا سرم را بلند کردم، یکی‌شان فریاد زد: این‌جا جای بی‌حجاب نیست»!

او می‌گوید که رفتار مأموران به گونه‌ای بود که نه تنها او؛ بلکه مادرش نیز احساس «شرم و بی‌ارزشی» کرد. «دیدن شرم در چهره‌ی مادرم، بدتر از خود تحقیر بود».

لیدا معتقد است که این‌گونه برخوردها فقط جسم زنان را محدود نمی‌سازد؛ بلکه روحیه‌ی آن‌ها را هدف می‌گیرد. او می‌افزاید که بعد از این اتفاق، چند روز نتوانسته در برنامه‌های روزمره‌اش تمرکز کند. «من فقط لباس عید می‌خواستم، نه یک زخم روانی».

او از شکافی می‌گوید که این محدودیت‌ها میان نسل جوان و مادران‌شان ایجاد کرده است. به گفته‌ی او، بسیاری از مادران می‌کوشند دختران‌شان را متقاعد کنند که تن به اجبار بدهند تا در امان بمانند. «اما ما نمی‌خواهیم با ترس بزرگ شویم».

بانو نوری هشدار می‌دهد که اگر این فشارها ادامه پیدا کند، دختران یا افسرده می‌شوند یا ناچار به ترک کشور فکر می‌کنند. «این‌جا هر روز امید کم‌رنگ‌تر می‌شود و دیوارها بلندتر».

او نیز از نهادهای بین‌المللی و رسانه‌های آزاد می‌خواهد که روایت‌های دختران افغانستانی را منتشر کنند، پیش از آن‌که سکوت، همه‌ی صداها را دفن کند. «ما در تاریکی مانده‌ایم؛ فقط چراغی می‌خواهیم که روشن‌مان نگه دارد».

مأموران شهری وزارت «امر به معروف و نهی از منکر» طالبان، مانع حضور زنان و دخترانی بدون چادر نماز در بازارهای این ولایت شده‌اند.

این محدودیت از چهارشنبه‌ی هفته‌ی گذشته (۷ جوزا)، آغاز شده و در روزهای نخست، محتسبان طالبان، تنها مانع حضور زنانی می‌شدند که برقع نداشتند؛ اما اکنون این ممنوعیت گسترش یافته است.

طالبان در سومین سال از حاکمیت شان قانون «امر به معروف و نهی از منکر» خود را توشیح کرده‌ و اکنون در سراسر کشور نافذ است.

ماده‌ی سیزدهم این قانون که دارای هشت بند است به «احکام مربوط به حجاب زن» اختصاص داده شده است.

در بند اول این ماده آمده است که «ستر تمام بدن زن لازمی است»، در بند دوم گفته شده «پنهان کردن روی زن به سبب ترس از فتنه، ضروری است و در بخش سوم آن آمده است که «صدای زنان در اجتماع عورت است».

نام مصاحبه شونده‌گان به دلیل مشکلات امنیتی مستعار انتخاب شده است.