روز جهانی زنان در دیپلماسی؛ صدایی که در افغانستان خفه شده است
آی‌نور سعیدپور
۲۴ جون، روز جهانی زنان در دیپلماسی، امسال نیز از این مناسبت در حالی گرامی‌داشت می‌شود که زنان و دختران در افغانستان نه‌تنها از ساختار سیاسی کشور حذف شده‌اند؛ بلکه از ابتدایی‌ترین حقوق انسانی شان نیز محروم مانده‌اند. نهادهای بین‌المللی، فعالان حقوق زن و جامعه‌ی مدنی هم‌چنان هشدار می‌دهند که ادامه‌ی حذف سیستماتیک زنان، روند صلح و توسعه را در افغانستان به بن‌بست کشانده است.
چه‌گونه زنان افغانستانی در کم‌تر از چهار سال از سیاست حذف شدند؟
زنان افغانستانی، به‌ویژه پس از سال ۲۰۰۱، حضوری فعال در عرصه‌های سیاسی، مدنی، فرهنگی و اجتماعی داشتند. این کشور در دو دهه‌ی گذشته، شاهد وزیران زن، سفیران، نمایندگان پارلمان و زنان مذاکره‌کننده در روند صلح بوده است.
اما با سقوط دولت پیشین و بازگشت طالبان به قدرت در اگست ۲۰۲۱، ورق برگشت؛ زنانی که پیش‌تر در صف اول دیپلماسی ایستاده بودند، اکنون یا در تبعیدند یا خانه‌نشین و معرض سرکوب.
صدیقه مشتاق، فعال حقوق بشر و مدنی، می‌گوید که حضور زنان در سیاست نه فقط یک حق؛ بلکه یک ضرورت اجتماعی برای صلح، عدالت و بازسازی افغانستان است. او افزوده که حذف آنان، یعنی حذف صدای عدالت از بدنه‌ی تصمیم‌گیری کشور.
او معتقد است که طالبان با کنارزدن زنان از عرصه‌ی دیپلماسی و سیاست، جامعه را از ظرفیت بزرگی محروم کرده که می‌توانست در بحران کنونی، نقش مؤثری ایفا کند.
خانم مشتاق، با اشاره به دو دهه‌ی حاکمیت دموکراسی در افغانستان و مشارکت زنان در سیاست، می‌گوید که زنان، به‌ویژه در نقش‌های سیاسی، صدای گروه‌های به حاشیه رانده شده‌اند و می‌توانند اولویت‌های متفاوتی چون آموزش، صحت، عدالت و مبارزه با خشونت را وارد گفتمان عمومی و سیاسی کنند.
این فعال حقوق بشر هم‌چنان بر این باور است که حذف زنان از دیپلماسی، پیامدهای زیان‌بار حقوق آنان و کل اجتماع می‌تواند داشته باشد. او تأکید دارد که حذف زنان از اجتماع و سطوح تصمیم‌گیری اقدام «غیرعادلانه»ای است که سبب بدترشدن وضعیت حقوق بشری در افغانستان شده است.
او در این باره می‌گوید: «در شرایط فعلی که طالبان زنان را از مشارکت سیاسی و اجتماعی محروم کرده‌اند، غیبت زنان در سیاست به معنای حذف نیمی از جامعه از فرآیند تصمیم‌گیری است، که نه‌تنها غیرعادلانه؛ بلکه غیراخلاقی و غیرپایدار خواهد بود.»
سیاست بدون زنان، راه به ناکجاآباد
ترنم سیدی، فعال حقوق زن، باور دارد که حذف زنان از سیاست، تنها به محرومیت فردی نمی‌انجامد؛ بلکه زیربناهای توسعه‌ی پایدار را نیز متزلزل می‌کند.
او می‌گوید: «زنان در سیاست نگاهی انسانی‌تر به مسائل دارند؛ از آموزش و صحت گرفته تا عدالت اجتماعی. اگر صدای‌شان در میزهای مذاکره نباشد، هیچ راه‌حلی جامع و پایدار نخواهد بود.»
به گفته‌ی او، طالبان در نزدیک به چهار سال گذشته، نه تنها حق آموزش و کار زنان را سلب کرده‌اند؛ بلکه حتا حقوق سیاسی و شهروندی آنان را نیز به رسمیت نمی‌شناسند.
ترنم سیدی، می‌گوید که برای بیرون‌رفت از تنگنای کنونی، حضور زنان در همه‌ی بخش‌ها به ویژه در سیاست تضمین شود. او افزوده که بر تضمین این حق سازمان ملل و شهروندان افغانستان باید تلاش کنند.
سیدی با اشاره به محدودیت‌های روزافزونی که بر زنان و دختران در افغانستان، اجرایی شده؛ می‌گوید که سازمان ملل و دیگر نهادهای حقوق بشری از اصول خود عقب‌نشینی کرده و نتواسته حقوق بشر را در افغانستان تضمین کنند.
انتقاد فعالان از انفعال نهادهای بین‌المللی
مسعوده کوهستانی، فعال حقوق بشر، با اشاره به وضعیت زنان در افغانستان در چهار سال گذشته، می‌گوید که جامعه‌ی جهانی برای بهبود این وضعیت اقدام موثری که مشارکت سیاسی زنان را تضمین کند، انجام نداده است.
خانم کوهستانی گفته: «جهان در برابر حذف سیستماتیک زنان در افغانستان سکوت کرده است. از سازمان ملل تا کشورهای مدعی دفاع از حقوق بشر، هیچ اقدام عملی برای بازگرداندن حقوق زنان انجام نداده‌اند.»
او معتقد است که تجلیل از روزهایی چون «زنان در دیپلماسی» زمانی معنا دارد که با اراده‌ی سیاسی و اقدامات ملموس هم‌راه باشد. کوهستانی تأکید دارد که زنان افغانستانی باید حق تصمیم‌گیری درباره‌ی آینده‌ی کشور خود را داشته باشند.
آیا دیپلماسی بدون زنان، ممکن است؟
یکی از موارد نگران‌کننده، حذف کامل زنان از ساختار سیاست خارجی افغانستان تحت حاکمیت طالبان است. از میان بیش از ۴۰ سفارت و نمایندگی خارجی افغانستان در جهان که به طالبان سپرده شده، امروز تقریباً هیچ زنی در پست دیپلماتیک باقی نمانده و طالبان در تمام ساختارهای رسمی، زنان را کنار زده‌اند.
درحالی‌که کشورهای مختلف جهان در حال پیش‌برد «دیپلماسی فمینیستی» و افزایش نمایندگی زنان‌اند، در افغانستان روند معکوسی در جریان است؛ روندی که نه‌تنها ناقض حقوق بشر است؛ بلکه ظرفیت‌های انسانی کشور را به شدت تضعیف کرده است.
سازمان ملل: زنان باید بخشی از دیپلماسی جهانی باشند
هم‌زمان با روز جهانی زنان در دیپلماسی، شورای حقوق بشر و نهاد زنان سازمان ملل، خواستار اقدام‌های فوری برای حذف موانع ساختاری در برابر مشارکت زنان در دیپلماسی شدند. این نهادها از تبعیض سیستماتیک، کلیشه‌های جنسیتی، خشونت سیاسی و محدودیت‌های قانونی به‌عنوان عوامل بازدارنده یاد کردند و هشدار دادند که روند مشارکت زنان در عرصه‌ی سیاست جهانی، با خطر عقب‌گرد مواجه است.
در هفتادوششمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل، با اجماع تصویب شد که ۲۴ جون هر سال به عنوان روز جهانی زنان در دیپلماسی گرامی داشته شود. قطعنامه‌ی A/RES/76/269 از دولت‌ها، سازمان‌های جامعه‌ی مدنی، دانشگاه‌ها و نهادهای دیپلماتیک خواسته است تا با آموزش، آگاهی‌رسانی و تجلیل فرهنگی از این روز، مشارکت زنان را تقویت کنند.
