مقاومت بی‌نام‌ونشان؛ صدیقه مشتاق: زنان با وجود خطر خاموش نمی‌مانند

صدیقه مشتاق، فعال حقوق بشر از افغانستان به تازگی نشان «سفیرقانون‌گرایی» را در ایتالیا به دست آورد. خانم مشتاق از سال‌ها به این‌سو فعالیت‌های مدنی داشته و پس حاکمیت طالبان در اعتراض‌های خیابانی شرکت می‌کند. با افزایش تهدیدی‌های امنیتی مجبور به ترک سرزمینش می‌شود؛ اما در ایتالیا نیز به دادخواهی برای زنان افغانستانی ادامه می‌دهد.

او، نشان «سفیرقانون‌گرایی» را به زنان و دخترانی که در افغانستان اند، تقدیم کرد. خانم مشتاق می‌گوید که مبارزان واقعی زنان و دخترانی اند که باوجود محدودیت‌ها به اعتراض شان در برابر فرمان‌های محدود‌کننده‌ی طالبان ادامه داده اند:

برای آشنایی بیش‌تر با این فعال حقوق بشر گپ‌وگفتی با او داشتیم:

سعیدپور: دوست داریم که در مورد خودتان بیش‌تر بدانیم؟

مشتاق: صدیقه مشتاق استم و سه سال می‌شود که به ایتالیا مهاجرت کردم و اکنون به شوهر و سه فرزندم در همین جا زندگی می‌کنم.

لیسانس قابلگی دارم و پانزده سال در این بخش کار و هم‌چنان در این بخش تدریس کردم. سپس با کمک همسر و دوستانم یک انستیتوت پزشکی را در سال ۲۰۱۰ بنیان‌گذاری کردم و در سال ۲۰۱۷ خودم مدیریت این موسسه‌ی پزشکی را بر عهده گرفتم.

در جریان سال‌های که مدیریت موسسه‌ی پزشکی را به پیش می‌بردم با دوستانی آشنا شدم که در بخش حقوق بشری و مدنی فعالیت می‌کردند. این آشنایی سبب شد که کم‌کم به فعالیت‌های حقوق بشری خود آغاز کنم و کارهای حقوق بشری‌ام بیش‌تر در حوزه زنان متمرکز شد.

در سال‌های اخیر /پیش از مهاجرت و سقوط جمهوری، افزون بر این که مدیر انستیتوت پزشکی بودم، در عضو هیات مدیره‌ی اتاق تجارت زنان نیز بودم.

کودکاستانی افتتاح و تلاش کردم که در کنار کارهای حقوق بشری کارهای تجاری خودم را هم گسترش بدهم.
بخشی از فعالیت‌های پزشکی‌ام در بخش ارایه‌ی خدمات در دوره‌ی کرونا و قرنتین نیز متمرکز بود.

تلاش‌های زیادی در بخش پزشکی و حقوق بشری انجام دادم؛ اما متاسفانه وضعیت بالاخره طوری شد که نشد در افغانستان به فعالیت‌هایم ادامه بدهم و همه‌اش هیچ شد.

سعیدپور: چه زمانی فعالیت تان در بخش حقوق بشری بیش‌تر گسترش یافت؟

مشتاق: در سال ۲۰۲۱، فعالیتم در بخش حقوق بشری پررنگ‌تر و بیش‌تر شد. پس از گفتمان‌های صلح در قطر فعالیت‌هایم بیش‌تر شد و با شماری از زنان و دختران دیگر سازمان‌‌دهی‌هایی را انجام دادیم تا بتوانیم حضور زنان و دختران را در روند صلح پررنگ کرده و در مورد آینده‌ی آنان پسا از صلح نیز گفت‌وگوهای صورت گیرد.

سپس با شماری از زنان «شبکه‌ی مشارکت سیاسی زنان افغانستان»، فعال کردیم. همه باهم از این طریق تلاش کردیم که صدای زنان را در تصمیم‌گیری‌های سیاسی تقویت کنیم.

پس از سقوط جمهوری، متاسفانه این فعالیت‌ها به مدت کوتاهی متوقف شد چون همه به شمول خودم از وضعیت شوک شده بودیم.

پس از ورود طالبان به کابل، فعالیت زنان و دختران رنگ دیگری گرفت. باهم صحبت کرده و تصمیم گرفتیم که نخستین اعتراض خیابانی خود را سازمان‌دهی کنیم. در برابر طالب اعتراض کردیم، چون این گروه از ابتدا حضور زنان را محدود کرده و موضع سخت‌گیرانه در برابر زنان روی دست گرفتند.

این اعتراض در سوم سپتامبر ۲۰۲۱، در کابل برگزار شد و با دیگر زنان و دختران برای حق‌خواهی و حفظ حضور زنان در اجتماع ایستادگی کردیم. این اعتراض‌ها از همان روزها در تمام ولایت‌های افغانستان شکل گرفت و دختران جرات گرفتند که در برابر طالبان اعتراض کرده و تلاش کنند که از حقوق و ارزش‌های شان دفاع کنند.

با اعتراض‌ها می‌خواستیم به طالبان نشان بدهیم که زنان امروزی با بیست سال پیش که حاکمیت می‌کردند، کاملا فرق دارند، آنان تحصیل‌کرده و علاقه‌مند به آموزش و کار اند.

در جریان اعتراض‌ها متاسفانه شماری از زنان و دختران معترض بازداشت و شکنجه شدند و مشکلات زیادی برای زنان معترض پیش آمد؛ اما با آن‌هم متوقف نشدیم. اکنون هم اعتراض‌های ما به شکل دیگری ادامه دارد.

سعیدپور: اعتراض‌های زنان در برابر طالبان، چی تاثیری بر وضعیت گذاشته است؟

مشتاق: بزرگ‌ترین دست‌آورد اعتراص‌های زنان این است که تاکنون هیچ کشوری حاکمیت طالبان را به رسمیت نشناخته است و طالبان هم‌چنان یک گروه باقی مانده است.

این بزرگ‌ترین دست‌آورد است که زنان افغانستانی برای بی‎‌عدالتی صدای شان را بلند کرده است.

چهار سال محرومیت از کار، تحصیل و آزادی بسیار مشکل است. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند ما شاهد روزها و وضعیت تاریکی خواهیم بود که این نه تنها برای زنان؛ بلکه برای تمام مردم زیان‌بار خواهد بود. چون افراط‌گرایی گسترده شده و فعلا هم برای پسران و مردان آموزش جریان دارد به گونه‌ی که تلاش در گسترش افراط‌گرایی است که خطرناک است.

هم‌چنان این که دختران را به مدرسه‌های دینی می‌فرستند و سعی بر این است که آنان به افراط‌گرایی سوق بدهد که در آینده یک مشکل بزرگ است که برای منطقه و کشورهای دیگر نیز خطرناک خواهد بود. چون همه‌ی کشورها از گسترش تروریزم و افراط‌گرایی آسیب خواهد دید.

سعیدپور: چی شد که افغانستان را ترک کردید؟

مشتاق: یک‌ونیم ماه پس از آن‌که طالبان قدرت را به دست گرفت، افغانستان را ترک کردم چون غیر از فعالیت‌های که در بخش حقوق زنان داشتم، فعالیت‌های سیاسی‌ای هم داشتم. این موردها سبب شد که در معرض خطر باشم. از سوی دیگر، از طرف طالبان هم تهدیدهای را دریافت کرده بودم.

سعیدپور: در سال‌های پس از مهاجرت چگونه به فعالیت حقوق بشری تان ادامه دادید؟

مشتاق: زمانی‌که به ایتالیا آمدم با شماری از زنان دیگر، یک انجمن را تاسیس کردم و زیر چتر آن به فعالیت‌های خود در بخش حقوق زنان -در افغانستان یا بیرون است-، ادامه دادم.

این فعالیت‌ها در بخش‌های چون اعتراض‌ها و برگزاری گردهمایی‌ها بوده است. هم‌چنان در برنامه‌های مختلف شرکت کرده و درباره‌ی وضعیت زنان افغانستانی صحبت کرده‌ام.

پپس از مدتی فعالیت این انجمن متوقف شد؛ اما کنون گروه دیگری که در آن پنج خانم دیگر نیز حضور دارد، تشکیل دادیم و با کمک‌های دوست‌های ایتالیایی در تلاش به رسمیت‌شناسی آپارتاید جنسیتی در افغانستان استیم.

همواره تلاش کردم که برنامه‌های برای حقوق زنان افغانستانی چون کار و آموزش در ایتالیا نیز راه‌اندازی کنیم و این روند ادامه دارد و تلاش داریم برای زنان و دخترانی که در داخل افغانستان است، کمک‌های کنیم.

سعیدپور: شما به تازگی نشان «سفیر قانون‌گرایی» را در ایتالیا دریافت کردید. در موردش برای ما صحبت داشته باشید:

مشتاق: این نشان از سوی انجمن روتاری که یک نهاد بزرگ در ایتالیا است، به کسانی که با بی‎‌عدالتی و خشونت فعالیت می‌کنند، قانون‌گرایی را نهادینه کرده و از حقوق سلب‌شدگان دفاع می‌کنند، اهدا می‌شود.

امسال این نشان به سه خانم –ایرانی، ایتالیایی و افغانستانی- به خاطر تلاش‌ شان به پاس مبارزه با بی‌عدالتی، دفاع از حقوق زنان و خشونت اهدا شد.

سعیدپور: در سخن‌رانی تان، این نشان را به زنان افغانستانی تقدیم کردید، دلیل آن چیست؟

مشتاق: همیشه افرادی مانند من که در بیرون از افغانستان حضور دارند و تلاش می‌کنند با استفاده از هر فرصت و میزی از مشکل‌ها و وضعیت زنان و دختران در افغانستان صحبت کنیم؛ اما این کم‌ترین فعالیتی است که می‌توانم انجام بدهم. چون زنان و دخترانی که این روزها در داخل افغانستان فعالیت می‌کنند در وضعیت بسیار دشوار دادخواهی می‌کنند. آنان واقعا شجاعت می‌کنند و مبارزان واقعی همین زنان و دختران است. فعالان واقعی آنانی است که در افغانستان، باوجود طالب و زیر سایه‌ی این گروه، هنوز هم فعالیت دارند، صدای شان را بلند می‌کنند و امید شان را از دست نداده‌اند. این قابل تقدیر است که زنان و دختران زیر سایه‌ی ظلم و ستم امید شان را از دست نداده و صدای شان را بلند می‌کنند.

بازهم تاکید دارم که از نظر من، آنان زنان و دختران قابل تقدیر اند و هر تقدیری که برای ما می‌رسد در حقیقت به آنان بستگی دارد. منم دوست داشتم که نشان «سفیر قانون‌گرایی»، به آنان تقدیم کنم.

سعیدپور: خانم مشتاق! اشاره‌ی هم به زنان داشته باشیم، پس از چهار سال وضعیت شان در سطح کلی چطور است؟

مشتاق: متاسفانه پس از چهار سال، زنان افغانستانی هم‌چنان در یک وضعیت تاریک، مجهول و مبهم به سر می‌برند. هیچ تغییر مثتبی در وضعیت آنان ایجاد نشده است.

سعیدپور: سپاس‌گزارم که برای ما وقت دادید، در اخیر اگر گفتنی دیگر داشته باشید:

مشتاق: امیدوارم که روزی دختران و زنان افغانستانی را در شرایط تساوی جنسیتی ببینم و به همه‌ی حقوق خود چون کار، آموزش و دیگر آزادی‌های اساسی شان برسند.

برای زنان و دختران افغانستانی هم می‌گویم که امیدشان را از دست ندهند، چون دوره‌ای ظلم و ستم پایدار و ماندگار نیست.

زنان و دخترانی که بیرون از افغانستان استند، نیز انگیزه‌ی شان را برای دفاع از زنانی که در داخل افغانستان است، از دست ندهند. همین صداهاست که سبب شده زن و دختران در حاکمیت طالبان فراموش نشوند.