میان مرز ترس و تبعیض؛ زنان معترض افغانستانی در آستانه‌ی اخراج از پاکستان

شماری از زنان و دختران افغانستانی که در حوزه‌های حقوق بشری و مدنی فعالیت کرده‌اند و در برابر سیاست‌های محدودکننده‌ی طالبان ایستادگی نشان داده‌اند، برای یافتن امنیت و آزادی به پاکستان پناه برده‌اند. با آغاز دور دوم اخراج اجباری مهاجران بدون مدرک‌های اقامت قانونی، این زنان و دختران اکنون در وضعیت دشواری قرار گرفته‌اند. آنان نه‌تنها از بازداشت و خشونت در افغانستان واهمه دارند؛ بلکه در پاکستان نیز با تبعیض و بی‌سرنوشتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

در این گزارش با شماری از زنان مهاجر که از ترس طالبان افغانستان را ترک کرده‌اند و اکنون در معرض بازگشت اجباری قرار دارند، گفت‌وگو شده است. آنات روایت‌های تلخی از زندگی در سایه‌ی ترس، بی‌ثباتی و ناامیدی دارند.

رها نور، یکی از این زنان است که بیش از ده سال در افغانستان در حوزه‌های حقوق بشر و هنر فعالیت داشته است. او چهار سال پیش با خانواده‌اش به‌صورت قانونی به پاکستان مهاجرت کرد؛ اما با هزینه‌های سنگین تمدید ویزا روبه‌رو شده و اکنون دیگر امکان تمدید اقامت خود را ندارد. رها می‌گوید زندگی‌اش به بن‌بست رسیده است: «متاسفانه نه راهی بازگشتی به افغانستان داریم و نه راهی برای ماندن در این‌جا. حالی مانند یک زندانی در خانه‌های خود استیم. ترس همگی ما از دیپورت‌شدن/اخراج شدن اجباری است».

پاکستان در اول اپریل ۲۰۲۵ اخراج مهاجرانی را که دارای کارت‌های اقامتی «ای‌سی‌سی و پی‌اوآر» بودند، آغاز کرد. بر اساس آمار سازمان جهانی مهاجرت، تنها در ده روز نخست این ماه، بیش از ۴۵ هزار مهاجر افغانستانی به کشور بازگردانده شده‌اند. هم‌زمان با این روند، پولیس پاکستان بازرسی خانه‌به‌خانه را افزایش داده و فضای زندگی مهاجران را هرچه بیش‌تر محدود کرده است.

رها نور در صحبتی با خبرگزاری بانوان افغانستان می‌گوید که دولت پاکستان باید وضعیت ویژه‌ی زنان افغانستانی را درک کند و از اخراج اجباری آنان بپرهیزد: «دولت پاکستان باید بداند که این زنان در افغانستان با تهدیدهای واقعی روبه‌رو هستند. نباید با سرنوشت آنان به عنوان ابزار فشار یا سیاست برخورد شود».

لیدا عزیزی، دیگر فعال حقوق بشر و از چهره‌های معترض در تظاهرات خیابانی کابل، نیز سه سال پیش به پاکستان مهاجرت کرده است. او به‌صورت قانونی وارد پاکستان شد؛ اما پس از مدتی به دلیل افزایش هزینه‌ها نتوانسته ویزای خود را تمدید کند. لیدا می‌گوید که چندین بار پولیس پاکستان به خانه‌اش آمده و هر بار با ترس و اضطراب خودش را پنهان کرده است: «وضعیت روانی مه خیلی بد است. چندین بار پشت خانه‌ی ما پولیس آمد و مه به بسیار مشکلات خودم را پنهان کردم. ترسم از دیپورت‌شدن است. اگر مه دیپورت شوم دیگه نمی‌توانم در آن‌جا زندگی کنم».

صدیقه ساحل، آموزگار پیشین و فعال حقوق زنان، نیز پس از شدت یافتن تهدیدها در پی فعالیت‌های مدنی‌اش، ناچار شد به‌صورت غیرقانونی به پاکستان مهاجرت کند. او اکنون در منطقه‌ی اتک پنجاب زندگی می‌کند و به‌دلیل نداشتن مدارک اقامت رسمی، بارها محل زندگی‌اش را تغییر داده است تا از خطر بازداشت دور بماند. شوهرش نیز که در گذشته دست‌فروش بود، به‌دلیل ترس از پولیس دیگر قادر به کار کردن نیست و وضعیت اقتصادی این خانواده به‌شدت وخیم شده است.

فاطمه نجاتی، از دیگر مهاجران افغانستانی در پاکستان، می‌گوید: «پس از ماه اپریل، گشت‌وگذار پولیس در منطقه ما افزایش یافته. خانه‌ها را بررسی می‌کنند و ما حتا از خانه‌ بیرون شده نمی‌توانیم». او به‌دلیل زن بودن و مخالفتش با قانون‌های طالبان، از بازگشت به افغانستان می‌هراسد و تأکید می‌کند که در آن کشور حتا اجازه‌ی پوشش دل‌خواه و گشت‌وگذار آزادانه را ندارد.

فاطمه محمدی، دیگر فعال حقوق بشر که همراه با دو دخترش در کویته پاکستان زندگی می‌کند، پرونده‌ی مهاجرتی P2 به امریکا دارد؛ اما این روند متوقف شده است. او می‌گوید که بدون هیچ منبع درآمدی، در شرایط سختی زندگی می‌کند و از بازگشت به افغانستان می‌ترسد: «در افغانستان دیگر امکان زندگی برای من و دخترانم وجود ندارد. وضعیت فعلی‌ام هم دشوار است و هیچ منبع درآمدی هم ندارم. بزرگ‌ترین ترسم بازگشت به افغانستان است».

واکنش‌های جهانی به اخراج مهاجران افغانستانی از پاکستان
کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان، دیده‌بان حقوق بشر و نهادهای بین‌المللی دیگر بارها از دولت پاکستان خواسته‌اند که به اخراج اجباری مهاجران افغانستانی پایان دهد. سخن‌گوی کمیساریای عالی پناهندگان در اوایل اپریل هشدار داد که بازگرداندن اجباری پناهجویان، به‌ویژه زنان، ممکن است آنان را در معرض خطر جدی قرار دهد.

هم‌چنان نماینده‌ی ویژه‌ی اتحادیه‌ی اروپا در امور افغانستان تأکید کرده که اخراج پناهجویان، بدون در نظر گرفتن شرایط انسانی و امنیتی آنان، با اصول حقوق بین‌الملل در تضاد است.

دیده‌بان حقوق بشر نیز در گزارشی اعلام کرده که زنان و دختران پناه‌برده به پاکستان، در صورت بازگشت به افغانستان، ممکن است با بازداشت، شکنجه یا محدودیت شدید روبه‌رو شوند.

در کنار این واکنش‌ها، شماری از فعالان حقوق بشر و سازمان‌های مدنی افغانستانی نیز در بیانیه‌هایی از دولت پاکستان خواسته‌اند که در تصمیم خود تجدید نظر کند و دست‌کم زنان معترض و فعال را که در افغانستان در معرض تهدید واقعی‌اند، از این روند مستثنا سازد.

زنان افغانستانی که به‌دلیل فعالیت‌های مدنی و دفاع از حقوق بشر از کشورشان فرار کرده‌اند، اکنون با ترس بازگشت به جایی روبه‌رو‌اند که زندگی، آزادی و کرامت انسانی‌شان در آن تهدید می‌شود. آنان در پاکستان نیز با تبعیض، نبود دست‌رسی به خدمات و ترس دایمی از بازداشت روبه‌رو هستند. نهادهای جهانی، بارها از پاکستان خواسته‌اند که اخراج اجباری را متوقف کند؛ اما این روند هم‌چنان ادامه دارد و زندگی هزاران زن مهاجر را در آستانه‌ی فروپاشی قرار داده است.