روز جهانی کارآفرینی زنان؛ کم‌بود بودجه و نبود بازار چالش‌های زنان در افغانستان
آی‌نور سعیدپور
امروز ۱۹ نوامبر برابر با «روز جهانی کارآفرینی زنان» است؛ مناسبتی که برای تشویق زنان و دختران به حضور فعال در این بخش در سراسر جهان گرامی‌داشت می‌شود. در سال‌های پسین که زنان از کار در بسیاری از بخش‌های رسمی محروم شده‌اند، حضور آنان در این حوزه افزایش یافته است. با این حال، آنان در این بخش با چالش‌های چندبُعدی از جمله کم‌بود سرمایه، دسترسی نداشتن به بازارهای محلی و ملی، محرومیت از حضور در نمایش‌گاه‌ها و کم‌بود تجهیزات روبه‌رو اند.
در بیش از چهار سال گذشته که زنان و دختران از کارهای رسمی محروم شده‌اند، بسیاری از آنان ناچار به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط رو آورده‌اند. این زنان و دختران در این بخش با چالش‌های فزاینده روبه‌رو اند؛ با این حال، بسیاری از آنان کسب درآمد را راهی برای استقلال و حضور در فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی عنوان کرده و می‌گویند که همچنان به مقاومت‌شان ادامه می‌دهند.
عادله، کارآفرینی است که هشت سال می‌شود در بخش صنایع‌دستی و خیاطی مصروف کار است. کارهایش بیشتر متمرکز بر طراحی و دوخت لباس‌های سنتی افغانستان، به‌ویژه لباس‌های مروج در جنوب کشور است. در کارگاهی که ایجاد کرده، شماری از زنان و دختران دیگر نیز دوره‌های آموزشی و کاری را سپری می‌کنند.
این زن کارآفرین می‌گوید که در سال‌های پسین حضور دختران و زنان در این بخش افزایش یافته است؛ اما هیچ‌گونه تلاش از سوی نهادهای داخلی و بین‌المللی برای ایجاد بازار و بهبود وضعیت کار زنان انجام نشده است. به گفته‌ی عادله، اکنون دسترسی به بازارها برای کارآفرینان زن به‌شدت محدود شده است.
در سوی دیگر، افزایش بی‌کاری و فقر، به‌ویژه با تأثیر گذاشتن بر کار زنان و از بین رفتن منابع درآمدی‌شان، توان خرید آنان را کاهش داده است. عادله می‌گوید که این وضعیت سبب شده بسیاری از زنان باوجود علاقه و نیاز به لباس‌های سنتی، توان خرید آن را نداشته باشند. بیشتر لباس‌های سنتی مروج در افغانستان، دارای کارهای ظریف و دست‌دوزی است که نیاز به زمان و زحمت زیاد دارد و همین امر سبب افزایش بهای آن شده است.
عادله می‌افزاید که نبود بازار، او را از خرید مواد اولیه‌ای که برای طراحی لباس‌های سنتی نیاز است ناتوان کرده است. مواد اولیه در بازارهای افغانستان بسیار گران است یا بخشی از آن در داخل تولید نمی‌شود و باید از کشورهای دیگر وارد شود. اکنون عادله به‌ندرت می‌تواند همه‌ی این مواد را خریداری کند.
او، درباره‌ی وضعیت اقتصادی‌اش می‌گوید: «از وقتی که این حکومت [طالبان] آمد، وضعیت اقتصادی کارگاه من بدتر شده است. شاگردانی که داشتم و همکارانی که همراه‌ام کمک می‌کردند، چون نتوانستم برای‌شان پول بدهم، کارگاه را ترک کردند. همچنان لباس‌های افغانستانی که من تهیه می‌کنم، مواد زیادی نیاز دارد که خیلی قیمت است و روزبه‌روز فروش کمتر شده است.»
او، این روزها تلاش می‌کند از بسته‌شدن کارگاه خیاطی خود جلوگیری کند و به همین خاطر، کارهای دیگر از جمله مهره‌دوزی و خامک‌دوزی نیز انجام می‌دهد. عادله چهار سال پیش در کنار آموزش‌هایش، خیاطی را به‌عنوان شغلی برای تأمین هزینه‌ی درس‌هایش انجام می‌داد؛ اما اکنون همه‌ی کار و تلاشش همین کارگاه خیاطی شده است. او می‌گوید زنانی باید در این بخش کار کنند که آموزش‌های تخصصی داشته باشند، نه دخترانی که از اجبار به این بخش روی آورده‌اند.
بازار کار عادله مانند ده‌ها کارآفرین زن دیگر کساد است؛ اما با آن‌هم آرزو دارد که نهادهای بین‌المللی دست‌کم از کسب‌وکار زنان در افغانستان پشتیبانی کنند. او هدف‌های بزرگی در سر می‌پروراند و امیدوار است با بهبود فروش لباس‌ها، کارگاه خیاطی‌اش را گسترش دهد تا برای دخترانی که این روزها در چهاردیواری خانه‌های‌شان محبوس اند، فرصت حداقلی کار و درآمد فراهم شود.
نوریه -نام مستعار-، کارآفرین دیگری است که در بخش پروسس مواد غذایی فعالیت می‌کند و در این بخش برای شماری از زنان و دختران فرصت‌های کاری فراهم کرده است. او می‌گوید که این کار را با هزینه‌ی بسیار اندک آغاز کرده است. هرچند از رشد کارش ابراز خوش‌حالی می‌کند، اما می‌گوید که در این مسیر با چالش‌های فزاینده روبه‌رو است.
بزرگ‌ترین مشکلی که برای گسترش کارش با آن روبه‌رو است، کم‌بود سرمایه است. در سوی دیگر، اعتماد عمومی نیز به زنان کارآفرین در شماری از بخش‌ها پایین است. او می‌گوید زنان در بیشتر حوزه‌ها به دلیل نداشتن اعتبار کاری، کم‌بود سرمایه و نبود اعتماد، نمی‌توانند با مردان رقابت کنند.
به گفته‌ی نوریه، زنان از توانایی زیادی در بخش کارآفرینی و رقابت در بازارهای آزاد برخوردارند؛ اما از کار آنان در این حوزه پشتیبانی کافی صورت نمی‌گیرد. این زن کارآفرین می‌افزاید زنان در سال‌های پسین به کسب‌وکارهای خصوصی رو آورده‌اند که هنوز بسیار بی‌تجربه است و اعتمادسازی نیز صورت نگرفته است.
او می‌گوید: «نبود منابع مالی بزرگ‌ترین مشکل ماست. مردان سابقه‌ی کاری زیادی دارند و پول دارند. بیشتر خانم‌ها در پروسس مواد غذایی تازه شروع به کار کرده‌اند و منابع مالی کم دارند.» با این وجود، نوریه باور دارد که توانایی زنان در بخش تولید مواد خوراکی نسبت به مردان بیشتر است.
هم‌زمان با این، برنامه‌ی توسعه‌ای سازمان ملل متحد به مناسبت روز جهانی کارآفرینی زنان اعلام کرده است که از اکتبر ۲۰۲۱ تا سپتامبر ۲۰۲۵ از ۸۱ هزار و ۸۹۵ کسب‌وکار کوچک به رهبری زنان در افغانستان پشتیبانی کرده است.
این نهاد، در صفحه‌ی اکس خود نوشته که در نتیجه‌ی این پشتیبانی‌ها، بیش از ۱۳۳ هزار و ۵۳۱ زن به فرصت‌های شغلی یا درآمدی دست یافته‌اند.
برنامه‌ی توسعه‌ای سازمان ملل متحد، تأکید کرده است که زنان و دختران در افغانستان بیش‌ترین آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی را متحمل می‌شوند و این نهاد همچنان به هم‌کاری با زنان کارآفرین در این کشور ادامه خواهد داد.
روز جهانی کارآفرینی زنان هر سال در ۱۹ نوامبر برگزار می‌شود. این مناسبت به هدف به‌رسمیت‌شناختن نقش زنان در کارآفرینی و تشویق به ایجاد محیطی مناسب‌تر برای حضور آنان در بخش تجارت و اقتصاد در سراسر جهان گرامی داشته می‌شود.
