خبرنگاران زن در افغانستان؛ صدایی که میان بی‌کاری و تهدید خاموش می‌شود

در دو دهه‌ی گذشته، خبرنگاران زن بخشی جدایی‌ناپذیر از صحنه‌ی رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی در افغانستان بودند؛ زنانی که تلاش می‌کردند واقعیت‌های جامعه را بازتاب دهند و روایت‌هایی تازه از امید و توانایی به گوش مردم برسانند. اما امروز، این صداها کم‌فروغ‌ شده و بسیاری از خبرنگاران زن خانه‌نشین شده‌ یا با نگرانی از تهدیدها و فشارهای امنیتی، زندگی را در سکوت می‌گذرانند.

فرحت، روزنامه‌نگاری که پنج سال در بخش اطلاع‌رسانی در رسانه‌های مختلف کار کرده است؛ اکنون شغلش را از دست داده است. با محدودترشدن منبع‌های مالی رسانه‌ها، او در کنار ده‌ها روزنامه‌نگار دیگر با سرنوشت نامعلوم روبه‌رو است.

این روزنامه‌نگار، می‌گوید که به شغلش علاقه‌مند بود و پنج سال را به تلاش‌های زیادی برای آزادی‌ بیان کار کرده است؛ اما اکنون باید همه‌ی روزش را در کنج اتاق سپری کند. فرحت می‌افزاید که هیچ‌گاه تصور نمی‌کرد که روزی به چنین وضعیتی روبه‌رو شود. «خبرنگاری برای من فقط یک شغل نبود، من با قلم و صدا نفس می‌کشیدم. اما امروز نه شغل دارم و نه امنیت.»

با حاکمیت طالبان؛ اما تنها بی‌‌کاری و مشکل‌های مالی دامن‌گیر این روزنامه‌نگار نیست. فرحت می‌گوید که روزها و شب‌هایش را با مشکل‌های شدید امنیتی به‌سر می‌کند و این وضعیت حتا بر خانواده‌اش نیز تاثیر کرده است. اکنون دو سال می‌شود که بی‌کار شده و می‌افزاید که در دو سال گذشته نه تنها فرصت کاری‌اش را از دست داده؛ بلکه تهدیدهای تلفنی و حضوری مکرر، زندگی‌اش را به کابوسی دایمی بدل کرده است.

«امروز هم بی‌کار استم و هم‌ این وضعیت مرا بسیار درد می‌دهد که نمی‌توانم صدایم را بلند کنم. هم‌چنان نمی‌توانم صدای مردمم را نیز، بلند کنم. در عین حال، خودم هم تحت تهدید استم و حتا خانواده‌ام هم در همین وضعیت است.» این روایتی است از این روزهای فرحت که مجبور شده با آن روزگار به سر کند. او می‌افزاید که خانواده‌اش نیز، با پیش‌آمد هر مشکلی او را سرزنش می‌کند.

فرشته، روزنامه‌نگار دیگری در کابل در وضعیت مشابه به سر می‌برد. او در یکی از رادیوهای محلی کابل کار می‌کرد و اکنون بی‌کار و در وضعیت دشوار اقتصادی و در سایه‌ی تهدیدهای شدید امنیتی به سر می‌برد. او می‌افزاید که همیشه نگران این وضعیت و مورد پی‌گیرد قرارگرفتن به دلیل پیشینه‌ی کار روزنامه‌نگاری‌اش است.

او در حالی که از این وضعیت، ابراز ناراحتی می‌کند، می‌گوید که تهدیدها و بی‌کاری زندگی را برایش دشوارتر از همیشه کرده است. فرشته بر این باور است که با گذشت زمان، آزادی بیان در افغانستان از بین رفته و رسانه‌ها بیش‌تر از هر زمان دیگر با سانسور و سرکوب روبه‌رو شده است. «پنج سال در رادیو کار کردم، برنامه‌های اجتماعی و آموزشی ساختم؛ اما حالا حتا جرات ندارم صدایم را در شبکه‌های اجتماعی نشر کنم. یک تماس تهدیدآمیز کافی بود تا همه‌چیز تغییر کند.»

به گفته‌ی فرشته، این تهدیدها نه تنها مسیر حرفه‌ای‌اش را مسدود کرده، بلکه آرامش خانواده‌اش را نیز برهم زده است. خانواده‌ی او شغل خبرنگاری را منبع خطر می‌دانند و از او خواسته‌اند به کار رسانه‌ای بازنگردد.

یک استاد دانش‌گاه در کابل که نخواست نامش در گزارش گرفته شود، در گفت‌وگو با خبرگزاری بانوان افغانستان، می‌گوید که محدودیت‌ها بر فعالیت رسانه‌ای به‌ویژه بر خبرنگاران زن سبب شده که کارکنان زن از رسانه‌های افغانستان حذف شوند.

به باور این آموزگار، حذف زنان از رسانه‌ها تاثیر زیان‌باری بر آزادی بیان و بازتاب واقعیت‌ها دارد. «وقتی زنان خبرنگار از رسانه‌ها حذف می‌شوند، صدای زنان عادی جامعه نیز خاموش می‌شود. این یک خلأ بزرگ در بازتاب واقعیت‌های اجتماعی است.»

در حالی که ده‌ها خبرنگار زن کشور از کار برکنار یا ناچار به ترک حرفه شده‌اند، شماری از نهادهای بین‌المللی تلاش کرده‌اند با برگزاری دوره‌های آنلاین، پروژه‌های آموزشی و کمک‌های محدود مالی، زمینه‌ی فعالیت دوباره را برای آنان فراهم کنند. اما این برنامه‌ها به‌دلیل محدودیت دست‌رسی به اینترنت، فشارهای خانوادگی، کمبود امنیت و نبود آزادی رسانه‌ای چندان گسترده و پایدار نبوده است.

سازمان گزارش‌گران بدون مرز، در تازه‌ترین رده‌بندی ۲۰۲۵، افغانستان را با کسب ۱۷.۸۸ امتیاز در جای‌گاه ۱۷۵ از میان ۱۸۰ کشور قرار داده که نشان‌دهنده وضعیت بحرانی آزادی رسانه‌ها در این کشور است.

بر بنیاد یافته‌های این سازمان، افغانستان را در میان پنج کشور با بدترین وضعیت آزادی رسانه‌ها قرار داده است.

سازمان حمایت از رسانه‌های افغانستان نیز، به تازگی در گزارش اعلام کرده که خبرنگاران زن در افغانستان با تهدیدهای فزاینده‌ای روبه‌رو اند و ۹۲ درصد آنان مجبور به تغییر یا سانسور گزارش‌های شان شده‌اند.

داده‌های این سازمان، نشان می‌دهد که در میان خبرنگاران فعال در افغانستان پس از حاکمیت طالبان، تنها ۶.۹ درصد خبرنگاران زن به‌طور آزاد اجازه‌ی فعالیت دارند. بسیاری دیگر زیر محدودیت یا پنهانی فعالیت می‌کنند و بیش از دو نفر از هر پنج نفر، این حوزه را به‌طور کامل ترک کرده‌اند.

طالبان، پس از به دست گرفتن قدرت، محدودیت‌های شدیدی را بر فعالیت آزاد رسانه‌ها منتشر کرده است که در نتیجه‌ی آن، فعالیت بسیاری از رسانه‌ها متوقف شده است.