فانوسهایی در دل تاریکی؛ زنانی که در هرات صنعت لامپسازی را روشن کردند
آینور سعیدپور و الینا حیدری
در دل تاریکی محدودیتها، زنانی در هرات چراغهایی میسازند که نهتنها خانهها؛ بلکه زندگی خودشان را نیز روشن میکند. این لامپها، حاصل دستانی است که از دل تبعیض و دشواری برآمدهاند؛ دستان زنانی که تصمیم گرفتهاند خود منبع روشنایی باشند، نه چشمانتظار نوری از بیرون تا زندگیشان را سروسامان دهد.
در گوشهوکنار کارگاهی کوچک در هرات، ردیفی از لامپهای رنگارنگ و زیبا چشم را مینوازد. اینجا مکانی است که زنان و دختران در آن نشان میدهند تواناییشان محدود به مرزهای سنت و نگاه جامعه نیست. آنان با دقت و ظرافت، چراغهایی میسازند که حاصل خلاقیت، تلاش و امید است؛ چراغهایی که برایشان تنها ابزار کار و منبعی برای درآمد نیست؛ بلکه نماد استقلال و ایستادگی زنان و دختران در وضعیتی است که همهی درهای دیگر بهروی شان یکی پس از دیگری، مسدود میشوند.
داستان روشنایی این کارگاه، از زنی آغاز شد که نخستین لامپ را روشن کرد، مژگان محمدی؛ زنی که با جسارتش راهی تازه برای زنان و دختران در صنعت لامپسازی گشود. این زن کارآفرین این کارگاه را به هدف خودکفایی و ایجاد فرصتهای کاری برای دیگر زنان عنوان میکند.
محمدی، در حالی که مصروف دیزایین یکی از لامپهاست، دربارهی انگیزهی کارش چنین میگوید: «هدفم این بود که زنان بتوانند تواناییهای خود را در عرصهای که بیشتر مردانه است نشان دهند و اعتماد به نفس پیدا کنند.»
این زن کارآفرین، نخست با ابزارهای ساده و ابتدایی کارش را در کنج خانهاش آغاز کرد و سپس کارش را گسترش داد. اکنون سه سال میشود که در کنار دیگر کارآفرینها در این حوزه فعالیت میکند. حالا کارگاه کوچکی دارد که برای چند زن دیگر نیز فرصت کار و یادگیری فراهم کرده است. به گفتهی خودش، این مسیر آسان نبوده، اما روشن است؛ درست مثل چراغهایی که با دستانش ساخته میشوند.
به گفتهی مژگان، در افغانستان بازار کار نیز، متاثر از دیدگاههای جنسیتی است و کارها به مردانه و زنانه دستهبندی شده است. بیشتر مردم بر این باور اند که لامپسازی یک شغل مردانه است و زنان توانایی لازم برای انجام این کار را ندارند. تجربهی محمدی، در سه سال گذشته اما نشان داده که زنان و دختران در این صنعت درخشش خوبی داشته است. کارها و دیزایین لامپها نیاز به ظرافت و دقت زیادی دارد؛ چیزی که به گفتهی مژگان زنان و دختران بیشتر از مردان توانایی انجامش را دارند.
محمدی، بخش از دشواریها و دیدگاه جامعه در مورد کارش را میگوید: «جامعهی افغانستان مردسالار است. وقتی یک زن شغل مردانه را پیش میبرد، حرفها و نگاههای زیادی وجود دارد. با این حال من باور دارم که با تلاش و بدون ناامیدی، در آینده موفقتر خواهم شد.»
در کارگاه کوچک لامپسازی محمدی، روزانه بین ۵۰ تا ۶۰ لامپ تولید میکند که این بیشترین میزان ثبتشده از زمان تأسیس اینجاست. پس از تولید لامپها در بازارها و گاهی هم از طریق آنلاین فروخته میشود. «لامپهای تولیدشده پس از تکمیل، به شرکت صنایع روشنایی امپراتور سپرده میشود و این شرکت فروشات را از راه دفتر مرکزی، دکانها و همچنان بهصورت آنلاین به بازار عرضه میکند.»
در حال حاضر، هشت زن جوان در این کارگاه مشغول کار اند. به گفتهی محمدی، استقبال زنان از این شغل بسیار زیاد بوده است. مژگان اکنون آرزو دارد که این کارگاه را گسترش تا در آینده برای زنان و دختران بیشتری فرصت کار و کسب درآمد فراهم شود. او باور دارد اگر پشتیبانیها لازم فراهم شود، زنان و دختران در افغانستان میتوانند در عرصههای مختلف تولیدی بدرخشند.
مژگان، با اشاره به مشکلهای کاریاش میگوید که در عرصهی پیشرفت کارهایش همسرش همواره حمایتش کرده تا بتواند در برابر همهی چالشها تابآوری کند.
عبدالغفور، همسر مژگان، میگوید که باوجود دیدگاه سنتی حاکم بر کار زنان بهویژه در صنعت لامپسازی؛ اما بازهم از او حمایت همهجانبه کرده و اکنون او توانسته در این بخش موفقیتهای خوبی کسب کند. «در ابتدا دلواپسیهای زیادی داشتم؛ از نگاههای جامعه گرفته تا حرفهای نابهجای فامیل و محدودیتهایی که وجود داشت. میترسیدم این فشارها مانع پیشرفت همسرم شود؛ اما هیچوقت تنها رهایش نکردم و همیشه پشتیبانش بودم.»
به گفتهی عبدالغفور، زنان و دختران با پشتیبانی، تواناییهای زیادی دارند که میتواند در پیشرفت افغانستان نقش سازنده و حیاتی داشته باشند. «خانمم با پشتکار و تلاشی که دارد، آیندهای روشن در انتظارش است. میتواند روزی کارگاهی بزرگتر ایجاد کند و برندی برای خودش بسازد. او برای خانواده نیز تکیهگاهی محکم است و از نظر اقتصادی کمکهای بزرگی کرده است.»
اما نور این کارگاه تنها از دستان مژگان نمیتابد؛ شاگردانش نیز حالا روشنایی را با خود حمل میکنند. یکی از آنها مهدیه اکبری -نام مستعار- است؛ دختری که با انگیزه یادگیری و کمک به خانواده، پای به این کارگاه گذاشت. او میگوید که با کار در اینجا در کنار یادگیری یک شغل مستقل، میتواند به خانوادهاش نیز، کمک مالی کند.
اکبری، یک سال میشود که در این کارگاه مصروف کار است و اکنون بخشی از مهارتهای لازم در اینجا فرگرفته است. او از این وضعیت ابراز خرسندی کرده و میگوید که زنان در کنار مردان میتوانند در همهی بخشها فعالیت داشته باشند. به باور مهدیه، استعداد و توانایی کار بدون در نظرداشت جنسیت در انسانها وجود دارد و برای شکوفایی آن باید فرصتهای برابر در اجتماع فراهم شود.
او با افتخار از فروش محصولاتش در هرات و ولایتهای دیگر سخن میگوید و رویایی در سر دارد: «میخواهم نمایندگیهای کارآموزی برای دختران باز کنم، البته زمانیکه حمایت مالی شود و دولت شرایط لازم را فراهم کند.»
اکبری میگوید که با کار مداوم میتواند روزانه سه چراغ بسازد و امیدوار است صنعت لامپسازی در افغانستان بیشتر رشد کند و برای دختران فرصتهای تازهای بیافریند.
صادقه صادقیار، معاون ارتباطات اتاق تجارت در زون غرب، حضور زنان در این صنعت را گامی رو به جلو عنوان میکند و میگوید که حضور زنان در این بخشها افزایش یافته است. به گفتهی او اکنون پنج درصد نیروی کار در صنعت لامپسازی در این زون را زنان و دختران تشکیل میدهند.
او بزرگترین چالش زنان کارآفرین را کمبود بودجه و آموزش میداند. «نداشتن سواد کافی در میان کارآموزان زن از دیگر مشکلهای جدی است. اما اتاق تجارت همواره پشتیبان این زنان بوده و آنان را به مؤسسات آموزشی و پروژههای حمایتی معرفی میکند و زمینه حضورشان در نمایشگاهها را فراهم میسازد.»
صادقیار، میافزاید که در گذشته، دختران گروه روباتیک نیز، در حوزهی لامپسازی فعالیت داشتند؛ اما در سه سال اخیر، تنها گروه خانم محمدی در هرات این فعالیت را ادامه داده است.
با همهی چالشها، کمبودها و محدودیتها، لامپهایی که از دستان زنان هراتی بیرون میآیند تنها ابزار روشنایی نیستند؛ آنها روایت ایستادگی اند. هر لامپ، داستان زنی است که با ارادهاش تاریکی را پس میزند و با هر بار فشردن کلید برق، امید را در دل خانهها جاری میکند.
