نظارت طالبان بر شبکه‌های اجتماعی؛ بیم زنان از خاموشی آخرین سنگر اعتراض
آی‌نور سعیدپور
پس از سرکوب اعتراض‌های خیابانی زنان توسط طالبان، فعالان حقوق زن و دختران معترض تلاش کردند که از راه‌های باقی‌مانده، به‌ویژه فضای مجازی، به دادخواهی ادامه دهند. اکنون؛ وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان، هشدار داده که استفاده‌ی «غیرمشروع» از شبکه‌های اجتماعی برای «تحریک مردم» ممنوع است و کاربران آن پی‌گرد قانونی مواجه خواهند شد.
در شرایطی که طالبان بر رسانه‌های داخلی کنترل گسترده‌ای اعمال کرده‌اند و فضای فعالیت برای روزنامه‌نگاران و نهادهای رسانه‌ای به‌شدت محدود شده، حالا نگرانی‌ها درباره‌ی کنترل آخرین نفس‌های آزادی بیان، به‌ویژه برای زنان و دختران، افزایش یافته است.
تلاش برای خاموش‌سازی صداها
طاهره ناصری، فعال حقوق زن و بنیان‌گذار جنبش «زنان به سوی آزادی»، این اقدام طالبان را بخشی دیگر از برنامه‌ریزی منظم آن‌ها برای خاموش‌سازی زنان می‌داند. او می‌گوید: «طالبان از نخستین روز تسلط بر افغانستان، هر اقدام کوچک برای دادخواهی زنان را با سرکوب پاسخ داده‌اند. این ممنوعیت تازه بر شبکه‌های اجتماعی نیز ادامه‌ی همان سیاست خفه‌کردن صداهای معترض است.»
او می‌افزاید که طالبان از ابزارهایی مانند سرکوب و ایجاد ترس برای حفظ قدرت استفاده می‌کنند و با ایجاد محدودیت در فضاهای عمومی، حالا به فضای مجازی نیز هجوم برده‌اند. به باور ناصری، چنین حاکمیتی بدون ترس و ارعاب دوام نمی‌آورد و طالبان به خوبی این واقعیت را درک کرده‌اند.
سانسور فضای مجازی؛ گام بعدی طالبان
ناصری می‌گوید طالبان هیچ‌گونه نقد، به‌ویژه در زمینه حقوق زنان را برنمی‌تابند و تلاش می‌کنند که استفاده از ابرازهاری دست‌داشته‌ی شان این انتقادها را خاموش کنند. او می‌افزاید که اکنون که اعتراض‌های خیابانی ممنوع شده و زنان از هر سوی محاصره اند، فضای مجازی یکی از آخرین ابزارهای آنان برای بیان اعتراض و انعکاس واقعیت‌ها به جهانیان بود که حالا در معرض سانسور قرار گرفته است.
او با اشاره به نقش شبکه‌های اجتماعی در جهان امروز می‌گوید که این فضا انسان‌ها را به هم نزدیک کرده و در چهار سال گذشته، زنان افغانستانی با استفاده از آن توانسته‌اند نقض گسترده‌ی حقوق بشر توسط طالبان را رسانه‌ای کنند؛ اما اکنون، طالبان تلاش دارند حتی صدای درون خانه‌ها را نیز خاموش کنند.
به گفته‌ی ناصری، در صورتی که طالبان این طرح خود را عملی کنند، آزادی بیان در افغانستان با خطر بی‌سابقه‌ای روبه‌رو می‌شود. او هشدار می‌دهد که «اگر صدای زنان در شبکه‌های اجتماعی خاموش شود، ما با یک سکوت مرگ‌بار مواجه خواهیم شد؛ همان‌طور که رسانه‌ها خاموش شدند و دیگر جهانیان کمتر از وضعیت واقعی افغانستان آگاه‌اند.»
انکار نقد برای مشروعیت‌یابی
این مدافع حقوق زنان می‌گوید طالبان با سرکوب صداهای منتقد تلاش دارند بر عم‌لکرد خود سرپوش بگذارند و زمینه را برای به‌رسمیت‌شناسی در سطح بین‌المللی هموار کنند. او تأکید می‌کند که تقریباً همه‌ی فرمان‌های این گروه به گونه‌ای مستقیم یا غیرمستقیم متوجه‌ی زنان و دختران بوده است و این محدودیت تازه نیز در امتداد همان سیاست‌هاست.
طاهره ناصری می‌گوید: «تجمع‌های اعتراضی ممنوع شده‌اند، شهرها با دوربین‌های مداربسته زیر نظارت‌اند و زنان تنها از طریق شبکه‌های اجتماعی می‌توانستند به دادخواهی ادامه دهند. اکنون تلاش‌ها برای خاموش کردن همین فضا نیز شدت گرفته است.»
از خیابان تا فضای مجازی
با تسلط طالبان در اوت ۲۰۲۱، شماری از زنان برای حفظ حضور اجتماعی و مخالفت با بازگشت به حاکمیت محدودگرایانه گذشته، به خیابان آمدند. در آغاز، اعتراض‌ها پررنگ و حتا با حضور برخی مردان همراه بود. اما طالبان به‌سرعت با خشونت این اعتراض‌ها را سرکوب کردند.
ده‌ها زن بازداشت و برای ماه‌ها در بازداشتگاه‌های طالبان نگهداری شدند. پس از آن، معترضان تلاش کردند در فضاهای سربسته تجمع کنند؛ اما طالبان حتی به خانه‌های شخصی یورش بردند و این باعث شد که اعتراض‌ها به فضای آنلاین منتقل شود. اکنون همان فضای آنلاین نیز در معرض تهدید است.
هشدار طالبان به کاربران فضای مجازی
وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان که در چهار سال گذشته بیش‌ترین فرمان‌های محدودکننده برای زنان صادر کرده، اکنون به‌طور رسمی از نظارت بر شبکه‌های اجتماعی خبر داده است.
سیف‌السلام خیبر، سخن‌گوی این وزارت‌خانه، روز دوشنبه (۲۲ ثور) در پیامی صوتی گفت که طالبان محتوای شبکه‌های اجتماعی را بررسی کرده و با استفاده «غیرمشروع» از آن برخورد خواهد کرد. او هشدار داد که کاربران نباید از این فضا برای «دامن‌زدن به تعصب، بی‌احترامی، انحراف اخلاقی و تحریف فکری» استفاده کنند.
او تأکید کرد که «شبکه‌های اجتماعی باید برای نشر اخبار موثق، ترویج علوم دینی و عصری، اتحاد امت مسلمان و احترام متقابل» به کار گرفته شوند.
خیبر افزود که طالبان با استفاده از امکانات و صلاحیت‌های‌شان، کاربرانی را که به‌گفته او در پی «تخریب افکار عمومی و عقاید» باشند، شناسایی و پی‌گیری خواهند کرد.
فرزانه، دختر ۲۰ ساله‌ای از کابل، نمونه‌ای از هزاران زنی است که با سقوط جمهوری، آینده‌اش متوقف شد. او می‌خواست در آزمون کانکور شرکت کند و به دانشکده پزشکی راه یابد؛ اما با ممنوعیت آموزش دختران مواجه شد. سپس برای تحقق رؤیای پزشک‌شدن، در یک انستیتوت قابلگی ثبت‌نام کرد؛ اما آن‌جا هم درهایش بسته شد.
در نبود فرصت، فرزانه تلاش کرد در چهار دیواری خانه، با موسیقی، شعر و عکاسی خود را مشغول نگه دارد. او در صفحه اینستاگرامش عکس‌هایی از گل، کتاب، منظره و حتا مورچه‌ها را با موسیقی و شعر ترکیب می‌کند و به اشتراک می‌گذارد.
فرزانه می‌گوید: «در فضای بسته افغانستان، همین صفحه اینستاگرام برایم یک روزنه امید بود؛ چیزی که بتوانم با آن نفس بکشم و زنده بمانم. اما حالا طالبان همین اندک فضا را هم از ما می‌گیرند.»
او تأکید می‌کند که گذراندن وقت در فضای آنلاین برایش به سرگرمی روزانه تبدیل شده؛ اما آن‌چه وزارت امر به معروف و نهی از منکر می‌گوید، نشانه‌ای است از بسته‌شدن آخرین پنجره‌ها بر زنان افغانستان.
طالبان از زمان بازگشت به قدرت، سانسور رسانه‌ها را تشدید کرده‌اند. در نزدیک به ۱۵ ولایت، نشر تصاویر جان‌داران از جمله انسان‌ها در تلویزیون‌ها ممنوع شده است. گزارش‌های مستقل محدود شده و خبرنگاران با بازداشت، تهدید و شکنجه روبه‌رو هستند.
در تازه‌ترین گزارش سازمان خبرنگاران بدون مرز، افغانستان در رده ۱۷۵ جهان از نظر آزادی بیان قرار گرفته است.
زنان معترض و فعالان مدنی بر این باورند که طالبان می‌خواهند مانع اطلاع‌رسانی درباره‌ی وضعیت افغانستان شوند.
به باور این فعالان، اگر زنان در فضای مجازی نیز نتوانند صدای‌شان را به گوش جهان برسانند، حاکمیت طالبان با سکوتی سنگین توجیه‌پذیر می‌شود و جهان آرام‌آرام نسبت به وضعیت زنان افغانستان بی‌تفاوت خواهد شد.
