روز جهانی قابله‌ها؛ چگونه پزشکان زن زیر چتر محدودیت‌های طالبان خدمات ارایه می‌کنند؟

امروز، ۵ می سال ۲۰۲۵، برابر با روز جهانی قابله‌ها است. شماری از قابله‌ها در افغانستان می‌گویند که این روز را در حالی سپری می‌کنند که با چالش‌های جدی از جمله محدودیت‌های طالبان، کم‌بود امکانات، کاهش مراجعین و دست‌رسی نداشتن به خدمات مورد نیاز روبه‌رو هستند.

لیلا رحیمی، ۳۰ ساله و یکی از قابله‌های با تجربه در یک مرکز صحی کوچک در ولایت هرات است. او می‌گوید روز جهانی قابله‌ها برایش یادآور سال‌هایی‌ست که با امکانات بهتر و احترام بیش‌تر کار می‌کرد؛ اما اکنون تنها چیزی که از آن روزها برایش باقی مانده، خاطره است. او گفت: «در گذشته زمانی که می‌گفتیم قابله هستیم، مردم قدر می‌دانستند. اکنون مانند یک برده و این که تنها باید خدمت کنیم به ما نگاه می‌کنند. انگار حالا چیزی نمانده که به آن افتخار کنیم».

مرکز صحی‌ای که لیلا در آن مشغول است، با کم‌بود جدی امکانات و دارو روبه‌رو است. بسیاری از لوازم ابتدایی زایمان مانند دست‌کش، مواد ضدعفونی و حتی دستگاه فشارخون یا آکسیجن، یا خراب‌اند یا اصلاً وجود ندارند. بانو رحیمی می‌گوید: «ما با دستان خالی کار می‌کنیم. گاهی فقط دعا می‌کنیم که مادر و طفل زنده بمانند».

لیلا که بیش‌از ۵ سال تجربه‌ی کاری در بیمارستان‌های هرات دارد، می‌افزاید که در ماه‌های اخیر، چندین مورد زایمان دشوار بدون امکانات لازم، جان مادران را در معرض خطر قرار داده است. لیلا افزوده که حس درماندگی، بخشی از زندگی روزمره‌اش شده است: «بعضی شب‌ها زمانی‌که به خانه می‌روم، فقط گریه می‌کنم. چون می‌فهمم که می‌توانستم جان کسی را نجات بدهم؛ اما ابزار و لوازم مورد نیاز نداشتم».

محدودیت‌های طالبان

در کنار نبود امکانات، محدودیت‌های وضع‌شده از سوی طالبان نیز شغل لیلا را دشوارتر کرده است. او می‌گوید که اکنون حتی برای رفت‌وآمد روزانه‌اش به مرکز صحی، نیاز به همراهی یک محرم مرد دارد. «گاهی مجبور می‌شوم تا شب در مرکز پزشکی بمانم، چون کسی نیست بیاید دنبالم. شوهرم کارگر است و نمی‌تواند که همیشه مرا همراهی کند. ما این‌طور زندانی شده‌ایم».

طالبان در مرکز صحی نیز قوانین سخت‌گیرانه‌ای وضع کرده‌اند. لیلا موظف است که همیشه چادری یا پوشش کامل داشته باشد، حتی در اتاق‌هایی که فقط کارکنان زن حضور دارند. این پزشک زن افزوده است: «زیر این چادری نفس کشیدن سخت است، مخصوصاً وقتی باید ساعت‌ها سر پا بایستی یا به مادرها کمک کنی. ولی کسی نمی‌پرسد که ما چطور دوام می‌آوریم».

هم‌چنان یکی از دشوارترین شرایط برای لیلا، ممنوعیت تعامل آزاد با پزشکان مرد است. در مواردی که نیاز به تصمیم پزشکی فوری است یا هم‌کاری با یک داکتر مرد الزامی‌ست، او مجبور است که با واسطه با پزشکان مرد صحبت کند. «مریضی که وضعیت‌اش وخیم است، ما باید با سرعت تصمیم بگیریم؛ ولی من حتی نمی‌توانم که مستقیماً با پزشک مرد حرف بزنم. این‌طوری فقط جان مریض به خطر می‌افتد».

با این‌که هر روز کاری برای لیلا پر از ترس و فشار است؛ اما او هنوز با هر مادری که سالم زایمان می‌کند، امید تازه‌ای پیدا می‌کند. وی گفت: «وقتی صدای گریه‌ی طفل را می‌شنوم، حس می‌کنم هنوز تلاش‌هایم فایده‌ای دارد. همین مرا سرپا نگه داشته است».

بانو رحیمی به مناسبت روز جهانی قابله‌ها می‌گوید که این روز برایش تنها یک مناسبت تقویمی نیست؛ بلکه یادآور تلاش‌ها، رنج‌ها و امیدهایی‌ست که برای نجات جان مادران و نوزادان در دشوارترین شرایط داشته‌است. «ما در مناطق دورافتاده، بدون امکانات کافی؛ اما با تعهد کامل به زندگی زنان خدمت کرده‌ایم. این حرفه برای من فقط شغل نیست؛ بلکه مأموریتی انسانی است».

لیلا از طالبان می‌خواهد که آموزش قابله‌گی برای زنان را دوباره فعال و حمایت کنند. او تأکید دارد: «محروم‌سازی زنان از آموزش در بخش صحت، به‌ویژه در رشته‌ی قابله‌گی، مساوی‌ست با محکوم کردن هزاران زن به مرگ قابل پیش‌گیری. از طالبان می‌خواهم از تصمیم‌های متعصبانه دست بکشند».

کم‌بود امکانات

در همین حال، برخی دیگر از قابله‌های زن از کاهش مراجعه‌کنندگان ابراز نگرانی کرده و می‌گویند که فقر شدید، سبب شده تا زنان کم‌تر برای زایمان به مراکز صحی مراجعه کنند.

فریبا برکت، قابله‌ای دیگر در یکی از بیمارستان‌های بزرگ هرات، از کاهش شدید مراجعه‌کنندگان نگران است. او می‌گوید که در گذشته روزانه تا بیست زن برای معاینه و مشاوره می‌آمدند؛ اما اکنون این رقم به پنج یا شش نفر کاهش یافته است. او گفت: «مردم می‌ترسند، بعضی‌ها هم دیگر باور ندارند که قابله می‌تواند کمک‌شان کند. بعضی زنان اصلاً اجازه بیرون آمدن ندارند».

به گفته‌ی او، فقر شدید خانواده‌ها نیز سبب این کاهش شده است. فریبا می‌گوید که بسیاری از خانواده‌ها دیگر توان مالی پرداخت هزینه‌های رفت‌وآمد، خرید دارو یا تهیه مواد تغذیه‌ای مناسب برای زنان باردار را ندارند. این پزشک افزوده است: «زن با پای پیاده می‌آید، یا با گاری. دوا ندارد، نان درست نمی‌خورد. ما با هم‌چو بدنِ ضعیف چه کنیم»؟

فریبا می‌گوید کاهش مراجعین تنها به معنای کم‌کاری نیست؛ بلکه به‌طور مستقیم بر سلامت زنان باردار تأثیر گذاشته است. او می‌افزاید که زنانی که پیش از این برای مراقبت‌های منظم بارداری مراجعه می‌کردند، اکنون یا به‌خاطر فشارهای خانوادگی و یا محدودیت‌های طالبان از این خدمات محروم مانده‌اند. بانو برکت گفت: «زمانی که زن‌ها بدون مراقبت می‌آیند، ما فقط در دقیقه‌ی آخر می‌فهمیم که مشکل دارد. آن‌وقت هم خیلی دیر است».

هم‌چنان این قابله بیان می‌کند که در مواردی، شاهد زایمان‌هایی بوده که در خانه توسط افراد غیرحرفه‌ای انجام شده و منجر به عوارض جدی شده‌اند. او می‌گوید که این روزها موارد زایمان پرخطر بیش‌تر شده‌اند و اغلب با تأخیر به مراکز درمانی می‌رسند. فریبا می‌گوید که «برخی زن‌ها آنقدر دیر مراجعه می‌کنند که دیگر امکان مداخله‌ی مؤثر وجود ندارد».

او هم‌چنین معتقد است که اضطراب و فشار روانی میان زنان باردار افزایش یافته است. برخی از آن‌ها از خانه تنها در وضعیت‌های اضطراری بیرون می‌شوند و در هنگام مراجعه نیز با ترس و اضطراب وارد شفاخانه می‌شوند. «بعضی‌ها از بس مورد خشونت قرار می‌گیرند، در زمان معاینه دست‌شان می‌لرزد. فکر می‌کنند که این‌جا هم امن نیست. واقعاً دردناک است».

از نگاه فریبا، محدودیت‌های وضع‌شده از سوی طالبان نیز نقش مستقیم در کاهش اعتماد عمومی به مراکز درمانی داشته است. «وقتی حکومت خودش می‌گوید زن باید در خانه زایمان کند، مردم هم باور می‌کنند. ما بی‌صدا می‌شویم، آرام‌آرام فراموش می‌شویم».

او گفته است که با وجود تمام این فشارها، همراه با همکارانش هر روز به شفاخانه می‌آیند، حتی روزهایی که معاش‌شان ماه‌ها پرداخت نشده یا امکانات ابتدایی مانند برق و آب ندارند. «ما با تعهد آمدیم این‌جا، نه با معاش. ولی واقعاً خسته‌ایم. فقط دعا می‌کنیم یک روز صدای ما شنیده شود».

فریبا نیز به مناسبت روز جهانی قابله‌ها می‌گوید که این روز برایش یادآور تعهدی است که به جان زنان بسته‌است؛ تعهدی که در نبود معاش، در نبود برق، آب و حتا در سایه‌ی تهدید و بی‌باوری هم ترک‌اش نکرده‌است. «ما هر روز با دستان خالی؛ اما دل‌هایی پر از امید، به مرکز صحی می‌آییم تا شاید جان مادری را نجات دهیم. این روز باید فرصتی باشد تا فریاد بی‌صدای ما شنیده شود».

هم‌چنان فریبا از جامعه‌ی جهانی می‌خواهد که در برابر وضعیت «فاجعه‌بار» زنان و قابله‌ها در افغانستان بی‌تفاوت نماند. او می‌گوید که سیاست‌های محدودکننده، فقر و بی‌اعتمادی عمومی، قابله‌ها را به حاشیه رانده و جان هزاران زن را در معرض خطر قرار داده است.

او به این باور است که آن‌چه امروز زنان افغانستانی نیاز دارند نه تنها همدردی؛ بلکه اقدام مؤثر و حمایت عملی‌ از جمله حمایت از آموزش، امکانات صحی و حق دست‌رسی به مراقبت‌های حرفه‌ای است. او هشدار می‌دهد که اگر این بی‌توجهی ادامه یابد، خاموشی قابله‌ها به معنای خاموش شدن زندگی‌های زنان بی‌شماری خواهد بود.

استقبال از مبارزه‌ی قابله‌ها

هم‌زبان با این صندوق جمعیت سازمان ملل متحد در افغانستان نیز به مناسبت از این روز گفته است که بخش بزرگی از مراقبت‌های ضروری را قابله‌ها انجام می‌دهند و در شرایط بحرانی می‌توانند زندگی زنان را نجات دهند.

این نهاد امروز، با نشر پیامی در صفحه‌‌ی اجتماعی اکس به قابله‌ها در افغانستان ادای احترام کرده است.

صندوق جمعیت ملل متحد گفته است که زنان در مواقع اضطراری زایمان را متوقف نمی‌کنند، به همین دلیل است که مراقبت‌های بهداشت باروری نیز نمی‌تواند متوقف شود.

این نهاد با نشر ویدیویی از قابله‌ای به‌نام حبیبه در هرات نام برده و نوشته است: «قابله‌ها مانند حبیبه می‌توانند تا ۹۰ درصد مراقبت‌های ضروری را انجام و حتا در شرایط بحرانی زندگی را نجات دهند.»

هم‌چنان دفتر اتحادیه‌ی اروپا در افغانستان نیز گفته است که توان‌مندسازی پزشکان زن و قابله‌ها می‌تواند سبب تقویت نظام بهداشتی افغانستان شود.

اتحادیه‌ی اروپا، امروز در صفحه‌ی کاربری اکس از تعهد قابله‌های افغانستانی، با وجود چالش‌ها در نظام بهداشت افغانستان قدردانی کرده است.

این نهاد، تاکید کرده که توان‌‎مندسازی زنان و دختران در این بخش حیاتی است؛ زیرا فعالیت آنان در بخش پزشکی مرگ‌ومیر زنان و نوزادان را کاهش می‌دهد و نظام بهداشتی افغانستان را نیز قوی می‌کند.

اتحادیه‌ی اورپا با اشاره به نقش حیاتی قابله‌ها، خواستار آموزش زنان و دختران در همه‌ی بخش‌ها به ویژه در بخش پزشکی شده است.

روز جهانی قابله‌ها در حالی فرا رسیده که آموزش زنان و دختران در همه‎ی بخش‌ها به شمول پزشکی منع شده است. در حالی که دانش‌کده‌های پزشکی به روی دختران مسدود بود، طالبان موسسه‌های پزشکی عالی و نیمه عالی را نیز برای دختران ممنوع کرد.

هم‌چنان این اقدام‌ها در حالی صورت می‌گیرد که به گفته‌ی سازمان جهانی بهداشت، نظام صحی افغانستان با شکنندگی و فروپاشی روبه‌رو است. کم‌بود کادر متخصص به ویژه زنان، تجهیزات پزشکی و دارو از عمده‌ترین مشکل‌ها در این بخش عنوان شده است.

در سوی دیگر، افغانستان هنوز هم بلندترین نرخ مرگ‌ومیر زنان و کودکان در سراسر جهان را دارد؛ طوری که در هر ساعت یک زن جان خود را از دست می‌دهد.

پیش از این، صندوق جمعیت سازمان ملل متحد گفته بود که نظام بهداشتی افغانستان برای ارایه‌ی مراقبت‌های بهداشتی به زنان و دختران به ۱۸ هزار قابله نیاز فوری دارد.

نام مصاحبه شوندگان به‌دلیل مشکلات امنیتی مستعار انتخاب شده است.