نقاشی چهره؛ گذر دختران هراتی از خط قرمز طالبان

نقاشی چهره جز از ممنوعه‌ها در فهرست بلندبالای طالبان است. شماری از دختران در شهر هرات، در یک صنف آموزشی به نقاشی چهره می‌پردازند. این نقاش‌ها می‌گویند که به‌خاطر محدودیت‌های وضع شده در برابر کار آنان که غیر از منظره و سوژه‌های مانند آن حق نقاشی چیز دیگری را نداشتند، مجبور به ایجاد این صنف‌ شدند. آنان نقاشی چهره را سفارش‌ گرفته و از این طریق کسب درآمد می‌کنند.

رویا دانش -نام مستعار- در یکی از اتاق‌های خانه‌اش در هرات این صنف آموزشی را ایجاد کرده است. او، از سه ماه به این‌سو در این‌جا به‌گونه‌ی پنهانی به ۱۳ دختر دیگر نقاشی چهره‌‌ی را آموزش می‌دهد. این دختر ۲۳ ساله، دانش‌جوی سال سوم هنرهای زیبای دانشگاه هرات بوده که با مسدودشدن دانشگاه‌ها به‌روی دختران، خانه‌نشین شده است.

رویا، در مورد ممنوعیت آموزش و هدف‌هایش چنین می‌گوید: “یک سال دیگر مانده بود که از رشته‌ی هنر‌های زیبا، فارغ‌التحصیل شوم که متاسفانه دانشگاه‌ها مسدود شد. به هنر نقاشی علاقه‌ی زیادی دارم و همیشه تلاش کردم تا از طریق هنر خود یک دختر مستقل باشم و به آرزو‌های خود برسم. اکنون خوش‌بختانه در خانه با تعدادی از دختران بازمانده از آموزش مصروف این هنر هستیم و کسب درآمد می‌کنیم.”

وی پیش از این، یک صنف آموزش نقاشی را در یک آموزش‌گاه خصوصی باز کرد؛ اما به علت آموزش نقاشی چهره، از سوی طالبان مسدود شد. این دختر هنرمند می‌گوید که کارمندان ریاست امر به معروف و نهی از منکر طالبان به او هشدار دادند که از آموزش نقاشی چهره انسان و دیگر زنده‌جان‌ها، دست بردارد. ازین رو مجبور شده که صنف آموزش نقاشی را به خانه‌اش انتقال دهد.

رویا گفت: “پیش‌از این‌که در خانه صنف باز کنم، یک صنف آموزش نقاشی را در یک مرکز آموزشی خصوصی باز کرده بودم؛ اما از سوی گروه طالبان به‌خاطر این‌که در آنجا نقاشی‌های چهره‌‌ی انسان‌ها بود، مسدود شد. در بخش نقاشی چهره طالبان با ما خیلی مخالفت کرد و حتا دیگر اجازه‌ی فعالیت را برای ما نداد. برایم بسیار درد بزرگ و غیر قابل تحمل بود. باید به دنبال راهی می‌گشتم که آرزو‌هایم متوقف نشوند، بنابرین در داخل خانه‌ی خود شروع به آموزش پنهانی نقاشی چهره کردم.”

همه‌ی هنرآموزان رویا، دختران محروم از مکتب و  دانشگاه‌ هستند. این دختران به مدت سه ماه، نقاشی چهره انسان را آموخته‌ و اکنون از این طریق هزینه‌های شخصی زندگی خود را تأمین می‌کنند.

نرگس -نام مستعار- ۱۷ ساله، یک تن از شاگردان این صنف پنهانی است. او توانسته نقاشی چهره انسان را بیاموزد و با سفارش گرفتن نقاشی از برخی مردم، کسب درآمد کند. نرگس، اکنون از نقاشی هر چهره، از یک تا پنج هزار افغانی درآمد دارد. “از ترس طالبان مجبور استم که در خانه کار کنم. اگر به صورت آشکار چهره نقاشی کنم از سوی گروه طالبان با ممانعت‌های زیادی روبه‌رو می‌شوم، به این خاطر مجبور هستم که در خانه نقاشی کنم و کسانی‌که سفارش می‌دهند، باید نقاشی آنان را به صورت پنهانی برای شان بفرستم.”

نزدیک به سه سال می‌شود که محدودیت‌های طالبان بر نقاشی چهره و زنده‌جان‌ها، فضای کاری را برای بسیاری از هنرمندان تنگ ساخته است. الهامه احمدزی ۲۶ساله، دانش‌آموخته‌ی دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه هرات در بخش نقاشی چهره تخصص گرفته است. او، می‌گوید که بسیاری از آثار هنری‌اش را از ترس طالبان، پنهان ساخته است. “با عشق کار هنری می‌کنم و وقت می‌گذارم؛ اما تقدیر و تشویق که نمی‌شوم هیچ، حتا نمی‌توانم درست نقاشی کنم و یا نقاشی‌های خود را در نمایشگاه به نمایش بگذارم. چه در خانه چه در کارگاه هنری خود اگر در معرض دید بگذارم، می‌آیند و نابود می‌کنند. این حس بسیار سخت است.”

هرات از شهرهای تاریخی و فرهنگی افغانستان است که هنر نقاشی چهره و زنده‌جان‌ها در آن پیشینه‌ی طولانی دارد. مکتب هرات ساخته‌ی دست استاد کمال الدین بهزاد که بیش‌تر از شش قرن تاریخ دارد، بخش مهم آن نقاشی و میناتوری زنده‌جان‌ها است.

گفتنی‌ست که اداره‌ی امر باالمعروف و نهی از منکر طالبان در هرات گفته است که به تصویر کشیدن عکس انسان و حیوان‌ها در اثرهای نقاشی و مینیاتوری حرام است و از آن در هر شکل ممکن جلوگیری می‌کند.

این بانوان هنرمند می‌گویند که حکومت طالبان با وضع محدودیت بر فعالیت‌های هنری از جمله نقاشی چهره انسان و دیگر زنده‌جان‌ها، فرهنگ این کشور را نادیده می‌گیرند.  آنان هم‌چنان می‌افزایند که با وجود فشارها و محدودیت‌های طالبان، باز هم به نقاشی چهره انسان‌ها و سایر زنده‌جان‌ها ادامه می‌دهند.