آشپزخانه‌ی سمبوسه‌پزی؛ جایی که خمیر در دستان زنان هراتی شکل امید می‌گیرد
حدیث حبیب‌یار
دختر جوانی در هرات، با راه‌اندازی آشپزخانه‌ای به نام «سمبوسه‌ی خانگی مهر»، زمینه‌ی کار و کسب درآمد را برای زنان بازگشت‌کننده از ایران فراهم کرده است. در این آشپزخانه، زنان مهارت‌های خود را به کار می‌گیرند و با تولید و بسته‌بندی غذاهای خانگی، منبع درآمدی تازه برای خانواده‌های‌شان ایجاد می‌کنند. این کارآفرینان به‌صورت حضوری و آنلاین سفارش‌ها را می‌پذیرند و استقبال روزافزون مشتریان، این ابتکار کوچک را به امیدی تازه برای‌شان تبدیل کرده‌است.
حسنا صالحی، مسوول این آشپزخانه و دانش‌جوی رشته‌ی روان‌شناسی، پس از محروم‌شدن از ادامه‌ی آموزش زیر حاکمیت طالبان، اکنون آشپزخانه‌ی خانه‌اش را به کارگاهی کوچک برای تولید غذای خانگی تبدیل کرده است؛ جایی که سه زن دیگر نیز کنار او کار می‌کنند و روزشان با آماده‌سازی خمیر و بسته‌بندی غذا می‌گذرد. «ما سال‌هاست خانواده‌وار به نیازمندان کمک می‌کنیم. حالا هم خواستیم با این کار، به قول معروف ماهی‌گرفتن را یاد بدهیم».
کار در این آشپزخانه‌ی کوچک از صبح زود آغاز می‌شود. خمیر ورز داده و مواد داخل‌‌شان آماده می‌شود و بسته‌های غذایی با دقت شکل می‌گیرد. زنانی که در کنار حسنا ایستاده‌اند، سال‌ها در ایران کار کرده بودند؛ اما پس از موج اخراج گسترده‌ی مهاجران، با دستان خالی به افغانستان برگشتند. «تلاش دارم تا زنان از این طریق درآمد داشته باشند و سختی‌های زندگی را آسان‌تر پشت سر بگذارند».
به گفته‌ی حسنا، سمبوسه‌ها با سبک ترکی پخته می‌شود و طعم‌شان با غذاهای فوری رایج در بازار متفاوت است. او باور دارد که این کار تنها تولید غذا نیست؛ بلکه فرصتی تازه برای زنانی است که پس از سال‌ها مجبور شده‌اند زندگی را از نو آغاز کنند.
هر بسته‌ی سمبوسه در این آشپزخانه چهارعددی است. به‌گفته‌ی حسنا هر سمبوسه با گوشت گوساله و سبزی‌های تازه آمده و در داش به‌صورت بهداشتی پخته می‌شود. این بسته‌ها با قیمت ۶۰ افغانی عرضه می‌شوند؛ اما حسنا می‌گوید این مبلغ پاسخ‌گوی نیازهای کارمندان نیست و رقابت با غذاهای فوری ارزان و بی‌کیفیت بازار کار را دشوار می‌کند. «مشکل این است که برخی تصور می‌کنند محصول ما گران است؛ در حالی که کیفیت آن قابل مقایسه نیست».
حسنا هیچ هزینه‌ای به‌خاطر راه‌اندازی این آشپزخانه نداشت. او ۲۰ هزار افغانی از پدرش می‌گیرد و این کار را با خرید مواد اولیه، جعبه و لوگو فراهم می‌کند.
در کنار چالش‌های مالی، حسنا تلاش دارد محصولی سالم، کم‌چرب و متفاوت ارایه کند. به‌گفته‌ی او ترکیب خمیر دست‌ساز، سبزی‌های تازه و گوشت گوساله کیفیتی ایجاد کرده که در میان غذاهای رایج بازار کم‌تر وجود دارد. «ما یک محصول کاملا متفاوت داریم که در هرات و شاید در افغانستان نمونه‌ی مشابه‌اش کم باشد. غذا کم‌چرب است، با مواد طبیعی و با حرارت ملایم در داش پخته می‌شود».
او، می‌گوید غذای سالم بیش‌تر می‌تواند اعتماد مشتریان را به‌دست آورد، حتا اگر قیمت آن کمی بالاتر باشد. حسنا می‌افزاید که بسیاری از غذاهایی که در بازار وجود دارد، ناسالم اند. «در ابتدا بسته‌های غذایی را به فروش‌گاه‌های سطح شهر می‌رساندم. حالا خیلی‌ها با محصولات ما آشنا شده‌اند و آن را پسند می‌کنند».
با مشخص‌شدن میزان فروش هر فروش‌گاه، برنامه‌ریزی حسنا دقیق‌تر شده و دیگر نیازی به حدس‌زدن نیست؛ فروش‌گاه‌ها براساس تقاضا سفارش می‌دهند و حسنا و هم‌کارانش برای آماده‌سازی غذا‌ها، با سرعت و نظم بیشتری کار می‌کردند.
در دو ماه پسین، فروش غذاهای این آشپزخانه به‌طور چشم‌گیری افزایش یافته است. فروش‌گاه‌هایی که نخست روزانه ۱۰ بسته سفارش می‌دادند، اکنون پنج‌برابر بیش‌تر تقاضا دارند؛ رشدی کم‌سابقه برای یک کسب‌وکار خانگی. «فعلا تعداد سفارش‌ها به ۵۰ بسته در روز رسیده است».
حسنا می‌گوید که این افزایش تقاضا نه تنها درآمد کارمندان زن این آشپزخانه را بالا برده؛ بلکه انگیزه‌ی تازه‌ای به آنان بخشیده است؛ زنانی که روزی از اخراج و بی‌خانمانی رنج می‌بردند، اکنون با دستان خود مسیر تازه‌ای می‌سازند. «با کار در این کارگاه، این زنان نان‌آور خانواده‌های خودشان شده‌اند».
حسنا از فضای آنلاین نیز برای گسترش کار استفاده کرده است. صفحه‌های فیس‌بوک و اینستاگرام «سمبوسه خانگی مهر»، او را به مشتریان بیشتری وصل کرده و بخش مهمی از سفارش‌ها از این طریق دریافت می‌شود. «از این طریق با مشتریان در ارتباط هستم و سفارش‌ها را آنلاین دریافت می‌کنم».
حسنا، می‌گوید که کارهای تولیدی‌اش تنها به سمبوسه محدود نمی‌ماند و در آینده تصمیم دارد غذاهای دیگری از جمله ساندویچ‌های سرد سالم و طبیعی نیز تهیه کند تا بتواند پاسخ‌گوی نیازهای مشتریانی باشد که به‌دنبال غذای باکیفیت و خانگی هستند. او باور دارد که با گسترش این آشپزخانه، زنان بیشتری می‌توانند وارد چرخه‌ی کار شوند و درآمدشان نیز افزایش یابد. «می‌خواهم غذاهایی بسازم که هم سالم باشد هم برای مردم گزینه‌های بیشتری داشته باشم».
اکنون همه‌ی این فعالیت‌ها در فضای محدود خانه انجام می‌شود؛ اما حسنا، امیدوار است با افزایش فروش و رونق کار، بتواند مکان مستقلی برای آشپزخانه کرایه کند. او، می‌گوید که داشتن فضای جداگانه، هم ظرفیت تولید را بالا میبرد و هم وضعیت بهتری برای کار زنان فراهم می‌شود. «اگر فروش همین‌طور رشد کنه، ان‌شالله یک جای مستقل می‌گیریم تا کار بهتر و منظم‌تر پیش برود».
با بیش‌ترشدن فروش این غذای خانگی، بسیاری از مشتریان هر روز برای خرید این سمبوسه‌ها به فروش‌گاه‌ها سر می‌زنند. دختران جوان علاقه‌مند‌ی بیشتری به این نوع غذا دارند. یکی از آنان الناز است؛ دختری که مسیر روزانه‌اش همیشه از کنار یکی از فروش‌گاه‌های عرضه‌کننده‌ی این غذا می‌گذرد.
الناز، دختر ۲۰ساله‌ای که در یکی از مرکزهای آموزشی زبان انگلیسی هرات درس می‌خواند، از مشتریان ثابت سمبوسه‌ی خانگی مهر است. او هر روز مسیرش از صنف تا خانه را از «چهارراهی مستوفیت» هرات می‌گذراند؛ جایی که یکی از فروش‌گاه‌های عرضه‌کننده‌ی این سمبوسه‌ها قرار دارد. «من همیشه در راه برگشت یک بسته می‌گیرم؛ هم تازه است، هم احساس سنگینی به معده را نمی‌دهد».
او، می‌گوید پیش از آشنایی با غذاهایی که توسط حسنا تولید می‌شود، به‌دلیل ناسالم بودن از خرید غذاهای فوری خودداری می‌کرد؛ اما اکنون طعم این سمبوسه‌ها را دوست دارد. «خیلی غذاهای آماده چرب هستن و بعد از خوردن‌شان آدم خسته میشه؛ اما این یکی واقعاً فرق داره».
برای الناز، این خرید روزانه تنها یک انتخاب غذایی نیست؛ بلکه نوعی پشتیبانی از زنانی است که با تلاش جمعی، کسب‌وکاری تازه را ساخته‌اند. او باور دارد که در این وضعیت دشوار کنونی، هر قدم کوچک مشتریان می‌تواند تغییری بزرگ برای زنان کارگر فراهم کند. «وقتی می‌فهمم این سمبوسه‌ها نتیجه‌ی زحمت زنان است، با دل راحت‌تر می‌خرم.»
الناز، می‌گوید که این غذا‌ها در میان هم‌صنفی‌هایش هم طرف‌داران زیادی پیدا کرده است. او، چند بار بسته‌های غذایی را به مرکز آموزشی‌اش برده و دوستانش ازین طریق با آن آشنا شده‌اند. «چند بار صنفی‌هایم خوردن و خوش‌شان آمد. اکنون دختران زیادی ازین غذای خانگی استفاده می‌کنند».
با روی‌کارآمدن طالبان و ممنوعیت آموزش و کار برای دختران، بسیاری از زنان جوان در هرات راه‌های معمول زندگی را از دست دادند. در مبارزه به این محدودیت‌ها، شماری از دختران به تجارت‌های کوچک و متوسط خانگی روی آورده‌اند و تلاش می‌کنند تا از همین مسیرهای محدود، استقلال مالی و امید دوباره‌ای برای خود بسازند.
