میان زایمان و مرگ؛ روایت تلخ زنان در غور از نبود خدمات صحی

در غور، جایی میان کوه‌های سرد و راه‌های دشوارگذر، زنان هر روز با خطر مرگ در مسیر زایمان و بیماری روبه‌رو اند. برای بسیاری از آنان، رسیدن به نزدیک‌ترین مرکز صحی نه تنها دشوار، بلکه گاهی ناممکن است.

در میان کوه‌های سر به فلک‌کشیده‌ی غور، ده‌ها زن در مسیر خانه تا نزدیک‌ترین مرکز جان باخته بدون این‌که کسی صدای آه‌وناله‌اش را شنیده باشد. سرنوشتی که بسیاری از زنان باردار در روستاهای دوردست افغانستان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

شگوفه، باشنده‌ی ولسوالی دولینه‌ی غور، تجربه‌ی از دست‌دادن یکی از بستگانش را به دلیل نبود مرکزهای صحی در این ولسوالی دارد. او می‌گوید که در روستای‌شان مرکز صحی وجود دارد و این وضعیت زنان و دختران را بیش‌تر از دیگران با مشکل روبه‌رو کرده است.

به گفته‌ی شگوفه، مسیرهای دوشوارگذر، رسیدن به نزدیک‌ترین مرکز صحی را نیز، برای زنان باردار دشوار کرده و بارها زنان در راه‌ رسیدن به آن جان باخته اند. زنان یا در مسیر شفاخانه و کلنیک جان می‌دهند یا هم از نبود پزشک و امکانات در شفاخانه‌ها.

شگوفه، می‌گوید که یکی از بستگان نزدیکش هنگام هنگان زایمان پس طی‌کردن مسافت طولانی به دلیل نبود امکانات نجات نیافت و جان باخته است. او تجربه‌اش را از آن رویداد چنین روایت می‌کند. «وقتی یکی از نزدیکانم طفل بدنیا می‌آورد، او را از قریه تا کلینیک ولسوالی بردیم، اما امکانات نبود. وضعیتش خراب شد و در راه هرات جان داد.»

این روایت تنها حکایت یک خانواده نیست، بلکه تصویری است از واقعیتی تکراری که هر روز در گوشه‌وکنار غور و دیگر روستاهای دوردست افغانستان تکرار می‌شود؛ جایی که نبود پزشک زن، کم‌بود دارو و محدودیت‌های طالبان بر رفت‌وآمد زنان، حیات هزاران مادر را تهدید می‌کند. این محدودیت‌ها، افغانستان را به کشوری تبدیل کرده که با بالاترین آمار مرگ‌ومیر زنان در هنگام زایمان و در اثر بیماری‌های قابل‌ پیش‌گیری جان می‌دهند.

فایزه، باشنده‌ی دیگر غور که در یکی از روستاهای دوردست غور زندگی می‌کنند، می‌گوید که به مرکزهای صحی و کلنیک دست‌رسی ندارند. این محدودیت‌ها زنان و دختران به‌ویژه مادران را با مشکل و حتا مرگ روبه‌رو کرده است.

فایزه، هنگامی که بیمار بوده برای زایمان باید به هرات می‌رفت. او با درد و نگرانی این مسیر را طی کرده است. می‌گوید که جاده‌ها خراب است و بسیاری از مردم روستای‌شان به آسانی به وسایل حمل‌ونقل نیز دست‌رسی ندارند.

این زن باردار در مسیر رسیدن شفاخانه به هرات، دچار خون‌ریزی و حمله شده و به گفته‌ی خودش به دشواری جان سالم‌ به‌در برده است. فایزه، در حالی هنوز هم با یادآوری آن رویداد ابراز ناراحتی می‌کرده و زنده‌ماندنش را در سرزمینی که زنانش حتا از دست‌رسی به امکانات بهداشتی محروم اند، خوش‌شانسی عنوان می‌کند. «وقتی حامله بودم، به خاطر دوری راه و نداشتن هم‌راه، فشارم بالا رفت و سرم دچار حمله شد. با سختی مرا به هرات رساندند و فقط شانس بود که زنده ماندم.»

نظام صحی در سایه محدودیت‌ها

مسوولان صحی در غور، می‌گویند که وضعیت خدمات بهداشتی در برخی منطقه‌های این ولایت «متوسط» است؛ اما در بخش‌های دوردست، عملاً هیچ خدمتی ارائه نمی‌شود، به‌ویژه در زمستان که جاده‌ها بسته و رفت‌وآمد غیرممکن می‌شود.

یکی از مسوولان صحی که نخواست نامش در گزارش آورده شود، می‌گوید که در بسیاری از قریه‌های غور، هیچ کلینیکی وجود ندارد که برای زنان و دختران مراقبت‌های بهداشتی ارایه کند. به گفته‌ی این پزشک، بسیاری از باشندگان این ولایت، برای رسیدن به مرکزهای بهداشتی باید مسافت‌های طولانی را طی کنند.

این منبع، می‌افزاید که همه‌ساله وضعیت در زمستان‌ها دشوارتر می‌شود؛ چون برف‌باری‌های سنگین مسیرهای رفت‌وآمد را مسدود می‌کند و حتا همان جاده‌های خراب و بدون اسفالت نیز، به‌روی رفت‌وآمد بسته می‌شود. به گفته‌ی او، این وضعیت تهدید جدی برای سلامت عمومی به‌ویژه برای زنان باردار ایجاد کرده است.

این مسوول محلی درباره‌‎ی وضعیت ارایه‌ی مراقبت‌های صحی در غور به خبرگزاری بانوان افغانستان می‌گوید: «در بخش خدمات صحی وضعیت متوسط است؛ نه کم داریم و نه کافی؛ اما برخی منطقه‌های بسیار دور است و خدمات در آن‌جا اجرا نمی‌شود.»

در کنار نبود مرکزهای صحی و راه‌های مواصلاتی، نبود پزشکان زن یکی از جدی‌ترین چالش‌ها برای زنان و دختران به‌ویژه زنان روستایی است. بر اساس مقررات جدید طالبان، زنان تنها می‌توانند با محرم به مرکزهای صحی مراجعه کنند. بسیاری از خانواده‌ها توان این هم‌راهی را ندارند و همین سبب می‌شود که زنان از مراجعه به مرکزهای درمانی صرف‌نظر کنند.

رویا، کارشناس صحت و فعال حقوق زن، در گفت‌وگو با خبرگزاری بانوان افغانستان، می‌گوید که نبود پزشکان زن، ضعف در نظام بهداشت افغانستان و اکنون محدودیت‌های طالبان بیش‌تر از پیش زنان و دختران را متاثر کرده است.

این کارشناس صحی، در بخشی از سخنانش می‌گوید: «محدودیت‌ها در عرصه صحت بیش‌ترین آسیب را به زنان وارد کرده است، به‌ویژه در مناطق دوردست. این وضعیت نه‌تنها جان زنان را می‌گیرد، بلکه سلامت نسل آینده را هم تهدید می‌کند.»

او می‌افزاید که حمایت نهادهای کمک‌کننده بین‌المللی می‌تواند در کاهش این بحران مؤثر باشد، اما ادامه‌ی محدودیت‌ها هر نوع برنامه‌ حمایتی را با مانع روبه‌رو می‌سازد.

براساس گزارش تازه‌ی صندوق جمعیت سازمان ملل، در سال روان بیش از یک میلیون زن و دختر در سراسر افغانستان از خدمات صحی، روانی و اجتماعی بهره‌مند شده‌اند. با این حال، این خدمات در مناطق مرکزی و کوهستانی، از جمله غور، به سختی قابل دست‌رس است.

سازمان ملل، بارها از محدودیت‌ها بر آموزش زنان هشدار داده و گفته‌ که این روند بر سلامت زنان تاثیر عمیق گذاشته است. بر بنیاد تخمین‌ این سازمان اگر وضعیت به همین گونه ادامه یابد، تا سال ۲۰۲۶ میزان مرگ‌ومیر مادران در افغانستان تا۵۰ درصد افزایش خواهد یافت.

سازمان جهانی صحت نیز، هشدار داده که افغانستان در آستانه‌ی یکی از بدترین بحران‌های صحی در منطقه قرار دارد. کاهش بودجه‌های انسان‌دوستانه، فرار کادرهای تخصصی از این کشور و محدودیت‌های فزاینده بر زنان، نظام بهداشتی افغانستان را در وضعیت شکننده‌ای قرار داده است.