فوتبال زنان افغانستانی؛ از اوج امید تا تبعید و فراموشی
گزارش‌گر: پریسا حسینی | ویراستار: آی‌نور سعیدپور
پیش از بازگشت طالبان به قدرت در اگست ۲۰۲۱، زمین‌های فوتبال افغانستان شاهد روایتی از شجاعت و امید بود. دخترانی که با وجود نگاه‌های سنگین سنت و جامعه، توپ را به زمین‌هایی می‌بردند که سال‌ها «ممنوعه» پنداشته می‌شد. آنان نه‌تنها در برابر تبعیض، بلکه در برابر تاریخ ایستاده بودند. فوتبال برای‌شان فقط بازی نه؛ بلکه تلاشی برای دیده‌شدن، نفس‌کشیدن در هوای آزادی و مبارزه با سنت‌های مردسالارانه‌ی بود که زنان در بند کشیده است.
اما با بازگشت طالبان به قدرت این رؤیا در لحظه‌ای فرو ریخت. زمین‌های سبز خاموش شدند، تورهای دروازه خاک گرفتند و بانوان فوتبالیست یا خانه‌نشین شدند یا به ناچار، راه مهاجرت را در پیش گرفتند.
زمین‌هایی که خاموش شدند
عاطفه سروری (نام مستعار)، مهاجم پیشین تیم ملی فوتبال زنان و باشنده‌ی هرات، اکنون در یکی از شفاخانه‌های خصوصی به عنوان قابله کار می‌کند؛ شغلی که به گفته‌ی خودش، «از سر اجبار» انتخاب کرده است.
او، مانند هر دختر افغانستانی دیگر برای رسیدن به زمین سبز فوتبال با مشکل‌های زیاد مبارزه کرده تا در رقابت‌ها شرکت کرده و توانایی دختران را به سکوی پیروزی ببرد. اما سقوط نظام جمهوری به رویاهایش مهر محرومیت جنسیتی زده و عاطفه را خانه‌نشین کرده است.
عاطفه، می‌گوید که برای ورزش‌کردن در برابر سنت‌ها و عرف‌های حاکم بر افغانستان ایستادگی کرده است. خانواده به‌ویژه پدرش او را تهدید کرده که «اگر به فوتبال ادامه دهد، او را طرد می‌کند»؛ اما زمانی‌که عاطفه در این بخش پیش‌رفت‌هایی به دست می‌آورد، پدر و خانواده‌اش از مخالفت دست می‌کشند.
عاطفه، یاد روزهایی را زنده می‌کند که دختران مکتب، پس از رخصتی، به ورزش‌گاه می‌آمدند تا تیم‌های دخترانه را تشویق کنند. فریادهای شادی و هیجان آن روزها حالا جایش را به سکوت داده است. او با یادآوری خاطره‌هایش آهی می‌کشد و می‌گوید: «دیگر امیدی به آینده در افغانستان ندارم. تنها آرزویم این است که روزی در کشوری آزاد دوباره فوتبال بازی کنم.»
این‌بازی‌کن تیم ملی فوتبال، می‌گوید که پس از حاکمیت طالبان و ممنوع‌شدن ورزش، هم‌راه با هم‌گروه‌هایش از ادامه‌ی ورزش محروم شده‌اند. اکنون شماری از هم‌گروه‌هایش ازدواج کرده و از ادامه‌ی فعالیت‌های ورزشی دست کشیده‌اند و تعدادی هم در پاکستان به‌سر می‌برند. به گفته‌ی عاطفه، بی‌سرنوشتی و آینده‌ی مبهم بر زندگی آنان سایه افکنده و او نگران آینده‌ای است که هیچ روزنه‌ی امیدی در آن نمی‌بیند.
عاطفه می‌گوید که اکنون از ادامه‌ی هرنوع فعالیت ورزشی محروم شده است. به گفته‌ی خودش هیچ‌گاهی تصور نمی‌کرد که روزی به‌جای دوش در میدان‌های سبز و رسیدن به سکوی پیروزی همه‌ی روزش را در چهاردیواری شفاخانه‌ها سپری کنند.
اکنون با گذشته بیش از چهار سال هنوز هم لباس‌های ورزشی‌اش را نگه‌داشته و هربار با حسرت به آن می‌نگرد: «وقتی طالبان برگشت، تمام آرزوهایم مرد. می‌خواستم لباس‌های فوتبالم را آتش بزنم، چون دیدن‌شان عذابم می‌داد. بعد تصمیم گرفتم آن‌ها را پنهان کنم تا کم‌تر به یادشان بیفتم.»
سودابه، خواهر عاطفه می‌گوید که هر دختری در افغانستان برای تابوشکنی باید چالش‌های زیادی را متحمل شود؛ اما اکنون همه‌ی آن‌ها به هیچ منتهی شده و دختران از متن جامعه به حاشیه رانده شده‌اند. سودابه در بخشی از سخنانش درباره‌ی مخالفت‌های پدرش با فوتبال‌کردن عاطفه می‌گوید: «پدرم اول مخالف بود؛ اما بعد از دیدن موفقیت‌هایش با غرور از او یاد می‌کرد. حالا هر وقت بازی‌های خارجی را می‌بینیم، فقط حسرت می‌خوریم.»
ادامه‌ی بازی در غربت
پس از قدرت‌گیری دوباره‌ی طالبان و وضع محدودیت‌های گسترده بر زنان و دختران، شماری از دختران ورزش‌کار مجبور به ترک افغانستان شدند. شماری از آنان در تبعید به زمین‌های بازی بازگشته‌اند تا رویاهای ناتمام‌شان را بازی کنند.
صبریه نوروزی، بازیکن پیشین تیم ملی افغانستان، اکنون در لیگ «هاروگیت» انگلستان بازی می‌کند. او می‌گوید: «فوتبال برایم فقط ورزش نیست؛ درمان است. در اوایل مهاجرت افسرده بودم؛ اما وقتی دوباره تمرین را شروع کردم، زندگی‌ام رنگ گرفت.»
صبریه، باور دارد که حضورش در زمین، پیام مقاومت زنان و دخترانی است که در حاکمیت طالبان افزون بر ورزش از ابتدایی‌ترین حقوق‌شان محروم شده‌اند. این ورزش‌کار جوان در صحبتی با خبرگزاری بانوان افغانستان می‌گوید: «می‌خواهم دنیا بداند زنان افغانستانی چقدر قوی اند. فوتبال من اعتراض خاموشی است علیه فراموشی.»
نجیب‌الله نوروزی، مربی پیشین تیم ملی بانوان افغانستان که اکنون ساکن ایتالیا است، از وضعیت فوتبال زنان افغانستانی و آینده‌ی آنان ابراز نگرانی می‌کند. او می‌گوید که در دو دهه‌های حاکمیت دموکراسی تلاش‌های زیادی برای توان‌سازی زنان و دختران در بخش ورزش به‌ویژه فوتبال صورت گرفته است. به گفته‌ی نوروزی، دختران باوجود مخالفت‌های خانوادگی در بخش ورزش علاقه‌مند بودند؛ اما اکنون با حاکمیت طالبان، دست‌آوردهای دو دهه‌ی گذشته در بخش ورزش ازبین رفته است.
نورزی، در صحبت با خبرگزاری بانوان افغانستان می‌گوید: «پیش از طالبان هم مشکلات زیاد بود؛ اما دختران با اراده پیش‌رفت کردند. حالا بسیاری مهاجر شده‌اند و حتا در خارج، برای ادامه‌ی فوتبال باید کار کنند تا هزینه‌ی تمرین و زندگی را بدهند.»
به گفته‌ی نجیب‌الله نوروزی، در اروپا دختران از کودکی فوتبال یاد می‌گیرند؛ اما دختران افغانستانی با تأخیر و در شرایط دشوار وارد این میدان شدند. «برای همین تطبیق با فضای جدید آسان نیست؛ اما انگیزه‌ی‌شان بیش‌تر است؛ چون برای بودن در زمین جنگیده‌اند.»
هارون حزین، کارشناس فوتبال، حذف زنان از ورزش را ضربه‌ای جبران‌ناپذیر برای ورزش افغانستان عنوان کرده و می‌گوید که این اقدام طالبان تاثیرهای عمیقی بر نابرابری جنسیتی نیز، گذاشته است. او با اشاره به وضعیت ورزش زنان در سطح جهان و پشتیبانی کشورها از ورزش زنان، می‌افزاید که دختران ورزش‌کار افغانستانی از این کاروان عقب مانده و ادامه‌ی این وضعیت، سبب عقب‌گرد شدید در ورزش این کشور است.
به باور حزین، فوتبال در جامعه‌ی سنتی افغانستان تنها یک نوع ورزش نه، بل نمادی از امید، صلح و پیش‌رفت این کشور بوده است. «حذف دختران از ورزش پیام روشنی به جامعه‌ی جهانی می‌دهد. به نظرم نادیده‌گرفتن برابری جنسیتی در ورزش، بر وجهه‌ی افغانستان در سطح بین‌المللی نیز، تاثیر منفی می‌گذارد و حتا می‌تواند بر میزان کمک‌های خارجی و هم‌کاری‌ها در بخش ورزشی نیز اثر بگدارد.»
این کارشناس ورزشی، می‌افزاید که حذف دختران از ورزش، سبب فرار استعدادها از افغانستان، مهاجرت‌های اجباری، تشدید نابرابری جنسیتی، خاموش‌شدن استعدادهای دختران در داخل افغانستان و نابودی پیش‌رفت ورزشی این کشور شده است.
او، از فدراسیون جهانی فوتبال (فیفا)، جامعه‌ی جهانی و سازمان‌های حقوق بشری می‌خواهد که گروه فوتبال زنان افغانستانی را به‌رسمیت بشناسد و در ضمن بر طالبان فشار آورد تا حقوق دختران در همه‌ی بخش‌ها را رعایت کرده و محدودیت‌های وضع‌شده بر آنان را لغو کند.
طالبان زمانی که در اگست ۲۰۲۱، قدرت را به دست گرفت به سرعت محدودیت‌های بی‌سابقه بر زنان و دختران صادر کرد. بخشی از این محدودیت‌ها ممنوعیت ورزش دختران و بسته‌شدن سالن‌های ورزشی آنان بوده است. در پی این محدودیت‌ها شماری از ورزش‌کاران افغانستان را ترک کرده و برخی هم در افغانستان با بی‌سرنوشتی و ترس روزگار می‌گذارند.
