روز جهانی دختر؛ دختران هراتی: هیچ روزی برای جشن‌گرفتن نداریم

امروز، ۱۱ اکتوبر، برابر با «روز جهانی دختر» است؛ روزی که در کشورهای جهان برای برابری، آموزش و توان‌مندسازی دختران گرامی داشته می‌شود. در شهرهای بزرگ دنیا از فرصت‌ها و عدالت جنسیتی سخن می‌گویند؛ اما در افغانستان، جایی‌که چهار سال است دروازه‌ی مکتب و دانش‌گاه‌ها به‌روی دختران بسته مانده، این روز در سکوت و اندوه سپری می‌شود.

فرشته، باشنده‌ی هرات، دختری است که از صنف هشتم به بعد دیگر نتوانسته به مکتب برود. او اکنون به‌دلیل ممنوعیت آموزش دختران، با افسردگی و خانه‌نشینی دست‌وپنجه نرم می‌کند. فرشته به مناسبت روز جهانی دختر می‌گوید که در افغانستان نه‌تنها این روز تجلیل نمی‌شود؛ بلکه گاهی حتا «مورد تمسخر» نیز قرار می‌گیرد.

فرشته می‌گوید پس از بسته‌شدن مکتب‌ها، هیچ روزی را تجلیل نکرده و زندگی‌اش رنگ باخته است. او گفته که کم‌تر حرف می‌زند، اشتها ندارد و بیش‌تر وقت‌ها به نقطه‌ای خیره می‌شود و به آینده‌ی نامعلومش فکر می‌کند. «هر روز مثل دیروز است و نمی‌دانم فردا چه خواهد شد».

پدر فرشته کارگر روزمزد است و برادرش به مکتب می‌رود. فرشته می‌گوید که دیدن برادرش با کیف و کتاب، هر روز برایش مانند زخمی است که تازه می‌شود. وی گفت: «با دیدن برادرم هم خوشحال می‌شوم و هم غمگین؛ خوشحال چون درس می‌خواند، غمگین چون من بدون هیچ جرمی نمی‌توانم درس بخوانم».

فرشته هم‌چنان می‌گوید که شماری از مردان در افغانستان با دیدگاه طالبان هم‌عقیده‌اند و روز جهانی دختر را «فرهنگ غربی» می‌دانند و آن را مورد تمسخر قرار می‌دهند. او می‌افزاید: «مردان در کشور ما به چنین روزهایی توجه نمی‌کنند و برای بعضی‌ها دختر ارزشی ندارد. آنان حتی تجلیل از این روز را خنده‌آور می‌دانند.»

این دانش‌آموز ۱۵ساله، روز جهانی دختر را تنها از طریق پیام‌های تلویزیونی خارجی و شبکه‌های اجتماعی می‌شنود. به‌گفته‌ی خودش برای او، این روز یادآور رؤیاهایی است که میان دیوارهای بلند خانه جا مانده‌اند و در خانه‌شان نه جشن و نه تبریکی برگزار می‌شود. «روزی که مکتب‌ها دوباره باز شود، برایم روز دختر و جشن است. آن روز اولین کارم این است که چادرم را بردارم و با پای برهنه بدوم تا صنف برسم».

هم‌چنان شماری از دختران کارآفرین که پس از بسته‌شدن دروازه‌های مکتب به هنرهایی مانند خیاطی، جرمه‌دوزی، نقاشی و قالین‌بافی روی آورده‌اند، می‌گویند که از روز جهانی دختر تجلیل نکرده‌اند و تا زمانی که از حقوق کامل خود تحت حاکمیت طالبان برخوردار نشوند، این روز برای‌شان معنایی ندارد.

ناهیده، یکی از این دختران، بیش از سه سال است که به هنر خیاطی روی آورده است. او می‌گوید روزی آرزو داشته در رشته‌ی مهندسی در دانش‌گاه هرات تحصیل کند؛ اما با بسته‌شدن مکتب‌ و دانش‌گاه‌ها، این آرزو برایش غیرممکن شد و اکنون در یک کارگاه خیاطی کوچک مشغول به کار است.

با آمدن روز جهانی دختر، ناهیده هیچ نوع تجلیلی از این روز را تجربه نکرده و معتقد است تا زمانی که حقوق دختران رعایت نشود، هیچ روزی معنا و ارزش واقعی ندارد. او می‌گوید: «برای ما، حتی روز جهانی دختر هم معنایی ندارد، وقتی اجازه نداریم درس بخوانیم و زندگی‌مان محدود شده است.»

ناهیده، هر روز ساعت پنج صبح بیدار می‌شود و برای خانواده صبحانه می‌پزد، سپس مسیر کوتاه خانه تا کارگاه را طی می‌کند تا به خیاطی بپردازد. او می‌گوید: «قبلاً صبح‌ها بوی کتاب و نان تازه می‌آمد، حالا بوی خستگی و سکوت».

در کارگاه، ناهیده هم‌راه چند دختر هم‌سن‌وسال دیگر کار می‌کند که هرکدام مسیر مشابهی را تجربه کرده‌اند. او می‌گوید هیچ‌یک از این دختران حتی از تاریخ روز جهانی دختر اطلاع نداشتند و وقتی فهمیدند، گفتند: «ما در افغانستانِ تحت حاکمیت طالبان هیچ روزی برای جشن گرفتن نداریم».

با آن‌که کار خیاطی تنها راهی برای ادامه‌ی زندگی و تأمین معاش خانواده‌های آنان است، قلب ناهیده هنوز پر از آرزوهای ناتمام است. او می‌گوید: «هر بخیه‌ای که می‌زنم، یاد مکتب و دفترهایم می‌افتم و احساس می‌کنم چیزی از دست داده‌ام».

ناهیده که ۱۷ سال سن دارد، هم‌چنین از محدودیت‌های اجتماعی و فشارهای خانواده و جامعه سخن می‌گوید و معتقد است بسیاری از مردان و حتی برخی اعضای خانواده هنوز باور دارند که دختران نیازی به آموزش ندارند. او می‌گوید: «گاهی حس می‌کنم که نه تنها مکتب‌ها؛ بلکه صدای من هم برای هیچ‌کس مهم نیست».

با این حال، ناهیده از تلاش و امید دست نکشیده است. او برای خود هدف‌های کوچک روزانه تعیین می‌کند و تلاش می‌کند مهارت‌هایش در بخش خیاطی را ارتقا دهد. او می‌گوید: «اگر روزی دوباره بتوانم درس بخوانم، همه چیز را از نو شروع می‌کنم؛ اما تا آن روز، تنها کاری که می‌توانم انجام دهم این است که هم‌زمان زندگی کنم و درس بخوانم، حتی اگر در سکوت باشد».

روز جهانی دختر نخستین‌بار در سال ۲۰۱۲ توسط سازمان ملل متحد نام‌گذازی شد تا توجه‌ی جامعه‌ی جهانی را به حقوق دختران، برابری جنسیتی و دست‌رسی آنان به آموزش جلب کند. هدف از این روز، افزایش آگاهی نسبت به مشکلات و موانعی است که دختران در مسیر رشد و تحصیل با آن روبه‌رو اند و تشویق جوامع به حمایت از توان‌مندسازی آنان است.

این روز همه‌ساله در ۱۱ اکتوبر گرامی داشته می‌شود و کشورهای مختلف با برنامه‌ها، سخن‌رانی‌ها و فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی به نقش حیاتی دختران در جامعه تأکید می‌کنند. با این حال، در کشورهایی که محدودیت‌های اجتماعی و سیاسی مانع حضور دختران در مکتب و دانش‌گاه‌ها می‌شود، ارزش و اهمیت این روز کم‌تر دیده می‌شود و برای بسیاری از دختران هم‌چنان نمادی از آرزوهای تحقق‌نیافته است.

با این حال، در افغانستان نیز طالبان پس از تسلط دوباره در سال ۲۰۲۱، دست‌رسی دختران بالاتر از صنف ششم به مکتب و دانش‌گاه را ممنوع کرده‌اند و محدودیت‌های شدیدی بر فعالیت‌های اجتماعی و آموزشی زنان اعمال می‌کنند. این اقدام‌ها سبب شده تا جشن یا تجلیل رسمی از روز دختر در کشور ممکن نباشد و میلیون‌ها دختر افغانستانی از فرصت‌های آموزشی و فرهنگی محروم بمانند.