«حس میکردم زمان ایستاده شده است»؛ روایت زنان از ۴۸ ساعت بیاینترنتی در افغانستان
آینور سعیدپور و آیدا پویا
در روزهای پایانی سپتمبر ۲۰۲۵، افغانستان شاهد یکی از گستردهترین قطعیهای اینترنتی خود بود. این قطعی که به دستور رهبر طالبان، هبتالله آخندزاده، به هدف «جلوگیری از منکرات» آغاز شد، بهسرعت به یک بحران ملی تبدیل شد. در روزهای ۲۹ و ۳۰ سپتمبر، اینترنت و خدمات مخابراتی در سراسر این کشور قطع شد و بیش از ۹۹ درصد از ارتباطات معمولی مختل شد.
این اقدام، پیامدهای جدی برای زنان افغانستانی داشت که پیش از این نیز با محدودیتهای شدیدی در زمینههای آموزش، اشتغال و آزادیهای فردی روبهرو بودند. قطع اینترنت، کانال ارتباطی و فعالیت بسیاری از زنان را از بین برد و آنها را در وضعیت انزوای دیجیتالی قرار داد.
آموزش آنلاین؛ آخرین امید خاموش شد
با بستهشدن مکتبها و دانشگاهها، اینترنت برای بسیاری از دختران و زنان در افغانستان، تنها راه دسترسی به آموزش شده است.
محدودشدن دامنهی اینترنتی و قطعشدن آن، روند آموزش را بار دیگر برای بسیاری از دانشآموزان محدود کرد. شماری از دانشآموزان میگویند که با قطعشدن اینترنت آخرین روزنهی آموزشی به روی شان بسته شده و آنان را ناامید کرده است.
فرشته احمدی، دانشآموز صنف دوازدهم در کابل، پساژ بستهشدن مکتبها درسهایش را به گونهی آنلاین ادامه داده است. او، میگوید که با قطعشدن اینترنت بار دیگر روند عادی زندگیاش مختل شده است.
احمدی دو روز قطعشدن اینترنت را این گونه روایت میکند: «همه چیزم آنلاین است. وقتی نت قطع شد، احساس میکردم از دنیا جدا شدهام.»
شبانه نوری، آموزگار و مدیر یک مرکز آموزشی آنلاین در کابل نیز، میگوید که قطعشدن شبکههای مخابراتی روند آموزش صدها دانشآموز در بزرگشهرهای افغانستان را متوقف کرده است. به گفتهی نوری، این وضعیت سبب نگرانی گسترده در میان دانشآموز شده که مبادا بار دیگر تکرار یا به گونهی دایمی عملی شود.
این آموزگار میگوید که قطع اینترنت بدون اطلاع قبلی افزون بر مختلشدن روند عادی زندگی، نگرانیهای گسترده را در میان دانشآموزان ایجاد کرده است. در سوی دیگر، قطعشدن مخابرات و اینترنت بدون هماهنگی قبلی آنان را در خلا اطلاعاتی شدید قرار داده است.
شبانه نوری، میگوید: «وقتی نت قطع شد، همه چیز متوقف شد. حتا نمیتوانستم به شاگردان/دانشآموزان اطلاع بدهم که صنف لغو شده است. حس میکردم زمان ایستاده.»
در چهار سال گذشته کار زنان و دختران در بیشتر بخشها ممنوع شده است. نیازهای شدید به تامین هزینهی زندگی سبب شده که شماری از زنان به تجارتهای کوچک و متوسط رو آورند. بخش بزرگ از این تجارت از طریق آنلاین انجام میشود یا در بخش بازاریابی و تبلیغ محصول از شبکههای اجتماعی استفادهی بسیار میشود.
زهره ناصری، طراح لباس، کارهایش را از طریق شبکههای اجتماعی پیش میبرد و با مشتریهایش از این طریق ارتباط میگیرد. قطعشدن اینترنت روند کاری زهره را نیز متوقف کرده است.
او میافزاید که باپیشآمد این وضعیت، نگرانتکرار آن در آینده است. زهره تکهی درآمد و کارش به اینترنت وابسته است و در غیر آن، او هیچگونه درآمدی ندارد.
زهره در بخش از سخنانش میگوید که در دو روز بیاینترنتی همهی فعالیتهایش متوقف شده است: «دو روز نت نبود، یعنی دو روز هیچ مشتری نداشتم. پیامها روی هم جمع شدند، چند سفارش لغو شد. انگار مغازهام را بسته بودند؛ اما قفلش در دست من نبود.»
این قطعی بهویژه برای زنانی که به صورت مستقل کار میکردند، آسیبزا بوده است. حسنیه، یکی از زنان کارآفرین، میگوید که با قطعشدن اینترنت به کاروبارش زیانهای سنگین وارد شده است.
او افزون بر این که در خلا اطلاعاتی و ارتباطات قرار گرفته، نتوانسته به کارهایش نیز ادامه دهد. او نیز، کارش وابسته به اینترنت است و بدون آن نمیتواند کار کرده و کسب درآمد کند.
حسنیه میگوید: «قطع اینترنت برای زنان پیامدهای ناگواری دارد. بسیاری از طریق کارهای آنلاین درآمد پیدا کرده بودند. همه اینها با خاموشی نت متوقف شد.»
برای بسیاری از زنان، اینترنت و شبکههای مخابراتی تنها وسیله ارتباط با خانواده و دوستان بوده است. زنان و دخترانی که به دور از خانوادههایشان زندگی میکنند ارتباطشان به گونهی کامل قطع شده است.
سمیه، دانشجوی که به دور از خانوادهاش در کابل زندگی میکنند با قطعشدن شبکههای مخابراتی و اینترنتی روند برقراری ارتباط با خانوادهاش کاملا قطع شده است.
این دانشجو میگوید: «مادرم در بغلان است، من هر شب با او صحبت میکردم. وقتی نت رفت، دو شب از او خبر نداشتم. فقط دعا میکردم که حالش خوب باشد.»
این قطعی، احساس بیپناهی و نگرانی را در میان زنان افزایش داده است. این وضعیت کار را در بخشهای مختلف متاثر کرده است. شماری از روزنامهنگاران نیز، میگویند که این وضعیت کارشان را با مشکلهای جدی روبهرو کرده است.
مریم صدیقی، خبرنگار محلی در هرات، میگوید: «ما خبرنگاران زن، گزارشها را آنلاین میفرستیم. وقتی نت رفت، احساس کردم کسی صدای ما را خاموش کرد.»
سازمان ملل متحد و دیدهبان حقوق بشر این اقدام طالبان را محکوم کرده و خواستار بازگشت خدمات اینترنتی شدند. دیدهبان حقوق بشر تأکید کرد که قطع اینترنت به زنانی که فضای عمومی از آنان گرفته شده، آسیب بیشتر میرساند و فرصت تحصیل، کسب درآمد و مقاومت را از آنان میگیرد.
قطعی ۴۸ ساعته اینترنت در افغانستان، تنها یک اختلال فنی نبود؛ بلکه بهعنوان ابزاری برای کنترل بیشتر بر زنان و دختران افغانستانی استفاده شد. این اقدام نشاندهندهی تلاش برای خاموش کردن آخرین صدای مقاومت و امید در میان زنان این کشور است.
این بحران، نه تنها بر زندگی روزمرهی زنان افغانستانی تأثیر گذاشته؛ بلکه بر آیندهی نسلی که در دنیای دیجیتال رشد کردهاند، سایه افکنده است. آیندهای که در آن، دسترسی به اطلاعات و ارتباطات، بهعنوان حقوق اولیه بشر، باید تضمین شود.
