اخراج مهاجران افغانستانی از پاکستان؛ زنان: «بازگشت به طالبان وحشت‌ناک است»
آی‌نور سعیدپور
مرحله تازه‌ی اخراج مهاجران افغانستانی از پاکستان که از اول سپتمبر سال روان آغاز شده است، موج تازه‌ای از نگرانی را میان هزاران خانواده مهاجر به‌ویژه زنان و دختران به‌بار آورده است. این زنان که بسیاری از آنان فعالان مدنی، حقوق بشری و یا وابسته به کارمندان حکومت پیشین افغانستان هستند، اکنون در معرض بازگشت اجباری به سرزمینی قرار گرفته‌اند که در آن از ابتدایی‌ترین حقوق انسانی محروم‌اند. نهادهای بین‌المللی نیز هشدار داده‌اند که اخراج اجباری می‌تواند نقض جدی حقوق بشر را در پی داشته باشد و سرنوشت هزاران زن و دختر افغانستانی را بیش از پیش در هاله‌ای از ابهام فرو برد.
پاکستان از اول سپتمبر مرحله تازه‌ای از اخراج مهاجران افغانستانی را آغاز کرده است؛ اقدامی که سبب موج دیگری از نگرانی‌ها در میان مهاجران به‌ویژه زنان و دختران شده است. زنانی که در سال‌های اخیر به دلیل فشار طالبان و از دست‌رفتن آزادی‌های فردی، به پاکستان پناه برده‌اند، اکنون بار دیگر خود را در معرض خطر بازگشت اجباری می‌بینند؛ بازگشتی که می‌تواند زندگی و آینده‌ی آنان را به‌شدت تهدید کند.
بخش از مهاجران افغانستانی در پاکستان را زنان تشکیل می‌دهند؛ زنانی که یا خود در صف نخست اعتراض‌ها و فعالیت‌های اجتماعی بوده‌اند یا همسران و پدران‌شان در نظام پیشین افغانستان کار می‌کردند. بسیاری از آنان با ترس از انتقام‌جویی طالبان و سرکوب گسترده‌ی زنان، کشور را ترک کرده‌اند. اما سیاست‌های سخت‌گیرانه اسلام‌آباد و تغییر رویکرد این کشور در برابر مهاجران، زندگی آنان را به مرحله تازه‌ای از ناامنی و بی‌سرنوشتی کشانده است.
پس از سقوط نظام جمهوری در افغانستان، شمار زیادی از فعالان حقوق بشر، کارمندان نهادهای دولتی، نظامیان، قاضی‌ها، روزنامه‌نگاران و زنان معترض کشورشان را ترک کردند. بسیاری از آنان برای یافتن راهی به کشورهای امن‌تر، نخست به پاکستان یا ایران رفتند؛ اما هر دو کشور در سال روان سیاست‌های‌شان را در برابر مهاجران تغییر داده و روند اخراج اجباری را آغاز کرده‌اند.
شماری از زنان و دختران که در سال‌های اخیر به پاکستان پناه برده‌اند، اکنون بیش‌تر از هر زمان دیگر نگران بازداشت و بازگشت به افغانستان هستند. آنان از سازمان ملل متحد خواسته‌اند که با مقام‌های پاکستانی گفت‌وگو کند تا روند اخراج متوقف شود. هم‌چنان خواستار آن شده‌اند که کشورهای مهاجرپذیر پرونده‌های مهاجرتی‌شان را سریع‌تر بررسی کنند، زیرا بلاتکلیفی کنونی، زندگی آنان را به کابوس تبدیل کرده است.
نورا، یکی از زنان معترض است که پس از سقوط نظام جمهوری به پاکستان رفته و اکنون در شهر اسلام‌آباد زندگی می‌کند. او هم‌راه با خانواده‌اش به‌گونه‌ی قانونی به این کشور رفته است؛ اما به دلیل مشکل‌های اقتصادی، هزینه‌های بالای تمدید ویزا و روند زمان‌بر اداری نتوانسته‌اند ویزای‌شان را تمدید کنند. این وضعیت خانواده‌اش را در معرض اخراج اجباری قرار داده است.
نورا می‌گوید: «اول با ویزا آمدیم؛ اما حکومت پاکستان تمدید آن را مشکل کرده است. اکنون هیچ افغانستانی نمی‌تواند به آسانی ویزا بگیرد، متاسفانه! اگر ما می‌رویم و اپلای می‌کنیم و مقدار پیسه هم می‌دهیم؛ اما بعد از او در سیتسم نگه می‌دارد و ما مجبور استیم که دوباره پیسه بدهیم.»
به گفته نورا، نداشتن مدرک اقامت قانونی و ترس از بازداشت و بازگشت به افغانستان سبب شده که او و خانواده‌اش حتا فرصت کار در بازار را نداشته باشند. او می‌افزاید که پس از آغاز مرحله اخراج، از خانه بیرون نمی‌شود و در چهاردیواری محبوس مانده‌اند.
او که با امید ساختن زندگی بهتر به پاکستان پناه برده بود، اکنون با ناامیدی می‌گوید: «اخراج به افغانستان، برای کسانی که با حکومت فعلی آن‌جا مخالفت کرده؛ واقعا وحشت‌ناک است که دوباره بازگردند. نگرانی‌های ما دیپورت‌شدن/اخراج‌شدن، ویزا نداشتن، بی‌کار و هزار مشکل دیگر است».
حرف‌های نورا بازتابی از ترس شبانه‌روزی اوست؛ ترسی که به کابوس تبدیل شده و مانند خوره جان او و خانواده‌اش را می‌خورد.
فرزانه، دیگر مهاجر افغانستانی در پاکستان، نیز سرنوشت مشابهی دارد. او پس از سقوط نظام جمهوری هم‌راه با خانواده‌اش به پاکستان پناهنده شده است. شوهرش کارمند بخش امنیت ملی بوده و به همین دلیل مجبور شده‌اند کابل را ترک کنند.
فرزانه توضیح می‌دهد که شوهرش سابقه کار طولانی در نهادهای امنیتی داشت و همین امر، زندگی در افغانستان تحت حاکمیت طالبان را غیرممکن کرده بود. هرچند طالبان پس از تسلط‌شان عفو عمومی اعلام کردند؛ اما گزارش‌های متعددی از بازداشت، شکنجه و حتا قتل کارمندان امنیتی پیشین ثبت شده است.
او می‌افزاید: «ابتدا نمی‌خواستیم افغانستان را ترک کنیم؛ اما شوهرم یک ماه بازداشت شده بود و ترس از تکرار آن، ما را واداشت که راه مهاجرت را در پیش بگیریم.»
اکنون این خانواده، پس از چهار سال، هم‌چنان در بی‌سرنوشتی به سر می‌برند؛ بدون دست‌رسی به خدمات اساسی و با تهدید جدی اخراج اجباری در وضعیت دشوار در پاکستان زندگی می‌کنند.
شفیقه، -نام مستعار- دیگر زن مهاجر افغانستانی، نیز از اخراج اجباری ابراز نگرانی می‌کند. او می‌گوید که مالکان خانه‌ها به دستور حکومت پاکستان، به مهاجران خانه کرایه نمی‌دهند و این وضعیت، شرایط را بیش از هر زمان دیگر دشوار کرده و مهاجران را در بی‌سرپناهی قرار داده است.
او پیشینه کار در بخش حقوق بشر دارد و در زمینه آموزش و ترویج حقوق انسانی نیز فعال بوده است. اکنون برای پذیرفته‌شدن به کشور سوم، در پاکستان منتظر بررسی پرونده است؛ اما روند پذیرش به‌کندی پیش می‌رود و او را در وضعیت بلاتکلیفی قرار داده است.
شفیقه می‌گوید که خانواده‌اش به خدمات بهداشتی، آموزشی و سایر نیازهای اولیه دست‌رسی ندارد و نهادهای حمایتی نیز حمایت مؤثری از مهاجران افغانستانی نمی‌کنند.
پس از تسلط طالبان در اگشت ۲۰۲۱، وضعیت زنان در افغانستان به‌شدت دگرگون شد. بسته‌شدن دروازه مکتب و دانش‌گاه‌ها به‌روی دختران، ممنوعیت کار برای زنان در بیش‌تر اداره‌ها و محدودیت شدید بر آزادی‌های اجتماعی، هزاران زن را مجبور به ترک کشور کرد. بسیاری از آنان در نخستین فرصت به پاکستان و ایران رفتند، زیرا این دو کشور در همسایگی افغانستان قرار دارند و دست‌رسی به آنان آسان‌تر بود.
با این حال، سیاست‌های پاکستان در قبال مهاجران افغانستانی طی سال‌های اخیر تغییر کرده است. اسلام‌آباد بارها تأکید کرده که حضور طولانی‌مدت مهاجران فشار اقتصادی و امنیتی بر کشور وارد می‌کند. از سال گذشته، دولت پاکستان اعلام کرد که تمامی مهاجران بدون مدرک را اخراج خواهد کرد. این سیاست، حتد کسانی را شامل شده که در انتظار بررسی پرونده‌های مهاجرتی‌شان توسط سازمان ملل یا کشورهای غربی هستند.
بر اساس گزارش نهادهای حقوق بشری، در سال گذشته بیش از ۶۰۰ هزار مهاجر افغانستانی از پاکستان اخراج شدند. این روند در بسیاری موردها هم‌راه با نقض حقوق بشر بوده است: بازداشت‌های خودسرانه، محرومیت از دریافت دارو و خدمات اولیه و حتا جداسازی خانواده‌ها. زنان و دختران بیش‌ترین آسیب را از این روند متحمل شده‌اند، زیرا آنان نه‌تنها با خطر بازگشت به افغانستان مواجه‌اند، بلکه در پاکستان نیز از فرصت کار، آموزش و زندگی مستقل محروم اند.
سازمان ملل متحد، دیدبان حقوق بشر و شماری دیگر از نهادهای بین‌المللی بارها از پاکستان خواسته‌اند که اخراج اجباری مهاجران را متوقف کند. این سازمان‌ها هشدار داده‌اند که بازگرداندن اجباری زنان و دختران به افغانستان، به معنای بازگرداندن آنان به شرایطی است که حقوق اساسی‌شان پایمال می‌شود.
با وجود درخواست‌های مکرر مهاجران و هشدارهای نهادهای بین‌المللی، روند اخراج هم‌چنان ادامه دارد.
