روز جهانی زنان در علم؛ «تا طالب است، مکتب رفته نمی‌توانیم»
آی‌نور سعیدپور
سوزنش نخ قرمز دارد و آن را با مهارت و سرعت بالا و پایین میبرد و روی پارچه‌ای نقش‌های رنگارنگی دوخته و سرگرم خامک‌دوزی است. نگاهش را از من میبرد و می‌گوید: «چند سال است که مکتب بسته مانده، فکر نمی‌کنم تا زمانی که طالبان باشد، بتوانم دوباره به مکتب بروم.» روزهایش در کنج خانه، میان پارچه‌های خامک‌دوزی و صنایع‌دستی سپری می‌شود. در میان محدودیت‌های روزافزون؛ اما هنوز امید دارد که «دیر یا زود، بهاری خواهد آمد.»
هم‌زمان با روز جهانی نقش‌آفرینی زنان و دختران در علم، هزار و ۲۴۰ روز از بسته‌بودن مکتب‌های دخترانه‌ی بالاتر از صنف ششم در افغانستان گذشته و بیش از دو سال است که دختران از دانشگاه نیز محروم شده‌اند.
کریمه نیازی، دانش‌آموز صنف یازدهم و یکی از صدها هزار دختری است که از تحصیل بازمانده است. او نه‌تنها از رفتن به مکتب محروم شد؛ بلکه آزادی گشت‌وگذار نیز از او سلب شده است. در بیش از سه سال گذشته، تلاش کرده که از راه‌های دیگر، مانند یادگیری آنلاین یا مرکزهای آموزشی، تحصیل را ادامه دهد؛ اما هر بار با مانع تازه‌ای روبه‌رو شده است.
کریمه، پس از بسته‌شدن مکتب‌ها نخست تصمیم گرفت که انگلیسی بیاموزد و در یکی از مرکزهای آموزشی ثبت‌نام کرد؛ اما طالبان پس از مدتی این مراکز را نیز به روی دختران بالای ۱۲ سال بست. او تصمیم داشت که پس از گرفتن مدرک زبان، بورسیه‌ی تحصیلی دریافت کند و خارج از افغانستان، رؤیاهایش را دنبال کند.
پس از بسته‌شدن مرکزهای آموزشی، کریمه برای دوری از افسردگی به هنر روی آورد و در یک آموزشگاه، نقاشی و مینیاتوری یاد گرفت؛ اما دیری نپایید که این مراکز نیز تعطیل شدند و کریمه بار دیگر به کنج خانه بازگشت.
کریمه، درحالی‌که سوزنش را دوباره نخ می‌کند و نگاهی به بخش‌های دوخته‌شده‌ی پارچه‌اش می‌اندازد، می‌گوید که مدتی است به کارهای صنایع‌دستی مشغول شده تا ذهنش درگیر محدودیت‌های طالبان نشود. از طرف دیگر، درآمدی که از خامک‌دوزی دارد، کمک می‌کند تا هزینه‌ی اینترنت را برای شرکت در صنف‌های آنلاین تأمین کند.
او اکنون چهار ماه است که در یکی از مرکزهای آموزشی آنلاین، زبان انگلیسی می‌آموزد و ماهانه ۶۰۰ برای آن پرداخت می‌کند. بااین‌حال، تأمین هزینه‌ی اینترنت هم‌چنان چالشی جدی برایش است.
کریمه از سیاست‌های طالبان در برابر زنان و دختران انتقاد می‌کند و می‌گوید: «نمی‌دانم طالبان با ما چه مشکلی دارد که نمی‌گذارد درس بخوانیم و بیرون برویم. هر بار که فکر می‌کنم، هیچ جوابی پیدا نمی‌کنم.»
این گروه باوجودی که در نخست گفتند که آموزش دختران تا اطلاع بعدی ممنوع است؛ اما در بیش از سه سال گذشته، نه‌تنها اقدامی برای بازگشایی مکتب‌ها و دانشگاه‌ها صورت نگرفته؛ بلکه محدودیت‌ها نیز روزبه‌روز بیش‌تر شده است. نگرانی کریمه، نگرانی میلیون‌ها دختر دیگر در افغانستان است که با آینده‌ای نامعلوم روبه‌رو هستند.
۱۱ فبروری، روز جهانی زنان و دختران در علم است. سازمان ملل متحد این روز را فرصتی برای تأکید بر مشارکت برابر زنان در علم و فناوری می‌داند. هم‌زمان با این مناسبت، نهادهای بین‌المللی بار دیگر بر حق آموزش دختران تأکید کردند.
اتحادیه‌ی اروپا تأکید کرده که آموزش و فرصت‌های علمی در بخش‌های فناوری، مهندسی و ریاضیات برای زنان و دختران در افغانستان ضروری است. این نهاد گفته که در کنار زنان و دختران افعانستانی برای دست‌یابی به آموزش ایستاده است.
این اتحادیه افزوده است: «در روز جهانی زنان و دختران در ساینس، اتحادیه‌ی اروپا در کنار زنان و دختران افغانستانی برای حق تحصیل شان ایستاده است. انعطاف‌پذیری و دست‌آوردهای‌شان در تحصیل، ساینس، ورزش و هر زمینه‌ی دیگر برای ما الهام‌بخش است. سرمایه‌گذاری در آینده‌ی زنان و دختران افغانستانی، سرمایه‌گذاری در آینده افغانستان است.»
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو)، نیز در این روز پشتیبانی خود را از دختران در افغانستان اعلام کرده و بر اهمیت دست‌رسی به محیط‌های آموزشی و یادگیری فراگیر تأکید ورزیده است.
یونسکو گفته است که دست‌رسی دختران و زنان به آموزش و تکنالوژی به آنان قدرت می‌دهد و آینده‌ی روشن‌تری را برای آنان تضمین می‌کند. «تضمین دست‌رسی به آموزش و فرصت‌های ساینسی، تکنالوژی، انجنیری و ریاضیات به زنان و دختران افغانستانی قدرت می‌دهد تا آینده‌ی روشن‌تری را برای همه رقم بزنند. در روز جهانی زنان و دختران در ساینس، ما از محیط‌های یادگیری فراگیر که در آن استعدادها می‌توانند شکوفا شوند، پشتیبانی می‌کنیم.»
در سایه‌ی تحول‌ها، دگرگون‌ها و درگیری‌های منطقه‌یی و جهانی؛ توجه‌ی جهانی نسبت به وضعیت زنان و دختران در سایه‌ی محدودیت‌های طالبان کاهش یافته است. موضوعی که سبب نگرانی دختران و زنانی شده که با گذشت هرروز محدودتر شده و حقوق ابتدایی و اساسی شان را از دست می‌دهند. آنان انتظار داشتند که جهان در برابر این وضعیت موضع‌گیری واحد و یک‌دسته باشند.
بنفشه یعقوبی، باشنده‌ی کابل و دانش‌جوی دانشگاه کابل در سمستر هفتم از ادامه‌ی درس‌هایش محروم شده و نتوانسته از حقوق و علوم سیاسی فارغ شود. او در صحبتی با خبرگزاری بانوان افغانستان می‌گوید که با گذشت هر روز محدودیت‌ها بر زنان افزایش می‌یابد و «هیچ امیدی» برای بازگشت دختران و زنان به آموزش وجود ندارد.
این دانش‌جو با اشاره به فرمان‌های متعدد طالبان که زندگی زنان را متاثر کرده، می‌گوید که این گروه حتا صدای زنان را «عورت» دانسته و نباید انتظار داشت که آنان حق آموزش و کار را به زنان و دختران می‌دهند. بنفشه می‌افزاید که او انتظار داشت که این گروه پس از مدتی به دختران اجازه‌ی آموزش بدهد؛ اما کنون کاملا ناامید شده است.
یعقوبی، بر این باور است که زنان و دختران با سیاست‌های طالبان تنها گذاشته شده و جهان برای بهبود وضعیت آنان هیچ اقدام عملی انجام نداده است. او در حالی‌که از این سیاست‌ها انتقاد دارد، چنین می‌گوید: «جهان ما را کاملا فراموش کرده است. هیچ فشاری برای رعایت حقوق زنان و دختران انجام نداده است».
در همین حال، ثریا جمال، فعال آموزش و عضو جنبش شنبه‌های ارغوانی نیز از سیاست‌های جامعه‌ی جهانی و سازمان‌های حقوق بشری انتقاد کرده و می‌افزاید که سیاست‌های طالبان در برابر زنان و دختران نباید عادی‌سازی شود.
او می‌افزاید که آموزش زیربنای پیش‌رفت هر کشوری‌ست و گروه طالبان به بسته‌کردن نهادهای آموزشی به‌روی دختران و هم‌چنان گسترش مدرسه‌های دینی، این کشور را به سمت «عقب‌گرایی و افراط‌گرایی شدیدی» سوق می‌دهد. بانو جمال به اشاره به دوام ممنوعیت دختران از حق آموزش تاکید دارد که این وضعیت نباید «عادی‌سازی و فراموش» شود. «تاکید می‌کنم که طالبان نه تنها تهدیدی جدی برای زنان و میلیون‌ها شهروند افغانستان هستند؛ بلکه تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی نیز است که باید جدی گرفته شود».
در بیش از سه سال گذشته که طالبان برای دومین بار بر افغانستان حکومت می‌کند، بیش از ۸۰ فرمان به هدف محدود کردن زنان و دختران صادر و اجرا کرده است.
در حالی‌که هیج کشوری تاکنون حاکمیت طالبان را به رسمیت‌نشاخته؛ اما شماری از کشورها با این گروه، باجود نقض حقوق زنان، رابطه‌ی اقتصادی و سیاسی برقرار کرده است.
گفتنی‌ست که مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۵ میلادی، ۱۱ فبروری را به‌عنوان روز جهانی زنان و دختران در ساینس تعیین کرد. در این روز، جهان به دست‌آوردهای زنان و دختران در زمینه‌های مختلف از جمله علم و فناوری ارج می‌گذارد.
