ابریشم‌بافی؛ هنر بافندگی با نخ‌های لطیف میان انگشت‌های زنان هراتی
لیدا بارز و لینا درانی
در قلعه‌ی اختیارالدین هرات یا معروف به ارگ هرات؛ شماری از زنان هنرمند هراتی گردهم آمده و با انگشت‌های ظریف‌شان تلاش دارند تا هنر ابریشم‌بافی را زنده نگه‌دارند. آنان از طلوع تا غروب آفتاب در این مکان مشغول استند تا از این طریق به خانواده‌های شان لقمه نانی تهیه کنند.
صدیقه تمسکی، مسوول شرکت تولیدی «دنیایی ابریشم» است. این کارآفرین زن با سرمایه‌ی ابتدایی ۵ هزار افغانی کارش را در سال ۱۳۹۰ آغاز کرده است.
اکنون در این کارگاه تولیدی دست‌کم ۲۵ زن و دختران که در طول نزدیک به سه سال پسین از آموزش محروم و خانه‌نشین شده‌اند، مصروف کار استند.
بانو تمسکی، یک مادر مجرد است که مسوولیت ۶ فرزندش را بدوش دارد. او در صحبت با خبرگزاری بانوان افغانستان می‌گوید: «زندگی بدون داشتن سرپرست در افغانستان و نان‌آور بودن سخت است. به همین دلیل به ابریشم‌بافی پناه بردم تا مصارف زندگی را تامین کنم».
ابریشم‌بافی از جمله صنعت‌های تاریخی و بی‌پیشینه‌‌ای افغانستان و به‌ویژه در هرات است که سابقه‌ای ۶۰۰ ساله دارد. این هنر در بیش‌تر از خانواده‌های هراتی ارثی است. از گذشته‌های دور مردم به روش‌های سنتی تلاش می‌کردند تا از طریق پرورش کرم ابریشم، لباس‌های مورد نیاز و پارچه‌های ابریشمی را تولید کرده و از آن در تهیه‌ی پوشاک مورد نیاز زندگی شان استفاده کنند.
بانو تمسکی در این مورد می‌گوید؛ آنان تخم ابریشم را از کشور چین خریداری می‌کنند. تقریبا ۱۵ روز که به نوروز (سال نو خورشیدی) بماند، تخم ابریشم را بین دهقانان توزیع می‌کنند. آنان شروع به فعالیت کرده و تخم‌ها‌ی ابریشم تبدیل به کرم می‌شود. کرم‌ها تبدیل به پیله شده و سپس پیله را بعد از خشک کردن در بازار به فروش می‌رسانند. او افزود: «پس از پیله تار ابریشم بدست می‌آوریم که هر پیله ۱۲۰۰ متر نخ تولید می‌کند».
به‌گفته‌ی این کارآفرین زن، در گذشته در هرات نزدیک به ۳۰۰ کارخانه‌ی ابریشم‌بافی وجود داشت؛ اما اکنون این آمار به ۵ دست‌گاه فعال کاهش یافته است. مسوول این کارگاه تولیدی، می‌گوید؛ طی تحولات اخیر در کشور این صنعت از رشد و رونق بازمانده است.
اما این کارآفرین زن پس از یک وقفه‌ی طولانی در کارش، توانسته است به همکاری مالی سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی سازمان ملل (یونسکو) کاراش را دوباره راه‌اندازی کند.
بانو تمسکی در این باره بیان می‌کند: «یونسکو به من کمک کرد تا دوباره به ابریشم‌بافی پس از چند سال وقفه روی آورم. کارهایم را رونق دادم و در حال حاضر دست‌گاه‌های ابریشم‌بافی نیز در هرات افزایش یافته است».
پس از بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱ و دستور منع کار زنان در بخش‌های مختلف از سوی این گروه باعث شد تا اغلب زنان شاغل و نان‌آور خانواده‌ها خانه‌نشین شوند. در این میان تجارت‌های کوچک زنان نیز دچار رکود و ورشکسته‌گی شد. نهای‌های امداد‌رسان مختلف سازمان ملل متحد تلاش دارند تا از کارآفرینان زن در افغانستان حمایت کند که دوباره این زنان تجارت‌های شان را راه‌اندازی کنند.
راضیه حسنی، مصروف بافندگی در کارگاه دنیای ابریشم است. او مدت ۱۳ سال می‌شود که در صنعت ابریشم‌بافی فعالیت دارد.
بانو حسنی در صحبت با خبرگزاری بانوان افغانستان، با ابراز خرسندی می‌گوید؛ این برای آنان خوشحال کننده است که در بخش صنعت ابریشم‌بافی چندین دوره شاگرد آموزش داده‌اند. زیرا به‌باور وی آموزش این هنر نه تنها در رشد صنعت ابریشم‌بافی در کشور کمک می‌کند؛ بلکه باعث خودکفایی زنان نیز می‌شود.
وی می‌افزاید: «هدف ما نخست زنده نگه‌داشتن ابریشم‌بافی است و ما می‌خواهیم پارچه‌های ابریشمی هرات جای‌گزین پارچه‌های تولید شده در کشور چیپ و پاکستان شود. از مردم می‌خواهیم تا از پارچه‌های که ساخت دست زنان افغانستان است استفاده کنند تا این صنعت روی کار بیاید».
ثریا منصوری، آگاه مسایل اقتصادی در صحبت با خبرگزاری بانوان افغانستان و این‌که پس از روی کار آمدن طالبان، بیش‌تر از زنان و دختران به تجارت‌های کوچک روی آورده‌اند؛ چنین بیان می‌کند؛ مصروف ساختن زنان در عرصه‌ی تجارت‌های کوچک و اشتغال‌زایی «نه تنها به زنان نان‌آور خانواده‌ها کمک می‌کند بلکه باعث حضور فعال زنان در اجتماع می‌شود. به‌باور وی رشد و خودکفایی زنان در رشد و خودکفایی خانواده، جامعه و کشور تاثیر مستقیم دارد».
به‌گفته‌ی بانو منصوری، نهادهای مسوول باید زمینه‌ی آموزش تخصصی کارفرین‌های زن را فراهم کند. او می‌گوید: «کارافرین‌های زن اگر دانش و مدیریت سرمایه را بدانند، بهتر می‌توانند در عرصه‌ی تجارت شان موفق باشند. آنان می‌توانند تجارت‌های شان را به شیوه‌ی درست مدیریت کنند و به صورت ماهرانه به رقابت آزاد در بازارها بپردازند».
گفتنی‌ست که پارچه‌های ابریشمی تهیه شده در هرات به سراسر جهان صادر می‌شود که به‌نام «طلا سفید» مشهور است.
تولیدات کارگاه دنیای ابریشم، شامل شال‌های ابریشمی و پارچه‌های ابریشمی است که به گفته‌ی مسوول این کارگاه، آنان تولیدات شان را در ۳۲ ولایت افغانستان به‌فروش می‌رسانند حتا به خارج از افغانستان نیز به کم‌و‌بیش صادرات دارند.
