پایان سال آموزشی ۱۴۰۳؛ «مثل یک زن بی‌سواد در کنج خانه می‌مانم!»

ساعت شش صبح از خانه بیرون می‌شود و برای رسیدن به مکتب ۱۵ دقیقه پیاده‌روی می‌کند. هوای کابل امروز منفی چهار درجه است و سردی هوای صبح‌گاهان پاییزی بر جلدش تأثیر گذاشته، گونه‌هایش قرمز و در بندهای انگشت دستان کودکانه‌اش نیز ترکیدگی‌هایی دیده می‌شود. مهدیس می‌گوید که پس از پایان صنف ششم نگران سال آینده است که آیا می‌تواند به مکتب بازگردد یا خیر؟

هم‌زمان با پایان سال آموزشی ۱۴۰۳ در ولایت‌های سردسیر افغانستان، این پرسش ۳۸ هزار دختری‌ست که امسال دانش‌آموز صنف ششم بودند. بر بنیاد آمار صندوق پشتیبانی از کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف)، در صورتی‌ که ممنوعیت آموزش دختران ادامه یابد، امسال ۳۸ هزار دختر دیگر از مکتب رفتن محروم می‌شوند.

اکنون مهدیس و دختران هم‌ردیفش باید تا سال جدید آموزشی انتظار بکشند تا پاسخ سؤال‌شان را دریافت کنند؛ اما طالبان هفته‌ی گذشته، دختران را از رفتن به انستیتوت‌های پزشکی نیز منع کرد.

مهدیس، ۱۲ ساله، باشنده‌ی کابل و دانش‌آموز صنف ششم در یکی از مکتب‌های خصوصی است. شش سال گذشته، بدون هیچ استثنا، دانش‌آموز نفر اول در صنف بوده است؛ اما می‌گوید که امسال هیچ تمایلی برای درس‌خواندن و نمره‌های بلند نداشت.

اکنون که امتحان‌ها را به پایان رسانیده، می‌گوید که نگران است که سال بعد به مکتب رفته نتواند. خواهر بزرگ‌تر مهدیس که دانشجوی سال دوم دانشگاه پل‌تخنیک بود، از ادامه‌ی آموزشش محروم شده و اکنون مهدیس می‌گوید که نگران است که مانند خواهرش همه‌ی روز را در خانه سپری کند.

این دانش‌آموز می‌گوید، آرزو داشت که در آینده پیلوت شود تا بتواند به رشد اقتصاد خود و خانواده‌اش کمک کند؛ اما اکنون نگران است که هیچ‌گاهی به این هدفش نرسد.

«سال دیگر نمی‌توانم به مکتب بروم و آینده‌ی خود را تاریک‌ و سیاه می‌بینم.» دل‌نگرانی کودکی در حاکمیت طالبان که به‌ دلیل جنسیت از ادامه‌ی راهش محروم و محکوم به خانه‌نشینی می‌شود. در حالی‌ که باید در دنیای کودکانه‌اش غرق باشد، نگران چهار ماه بعد است که آیا می‌تواند به مکتب برود.

گاهی صحبت‌ کردن در مورد هدف‌هایی که شاید به آنان نرسد، برایش دشواری می‌کند، بغض می‌کند و چشم‌های سیاهش پر اشک می‌شود، دوباره لبخندی می‌زند و می‌گوید: «شاید هم اجازه داد و مکتب رفتم.» گاهی این «شاید» سبب می‌شود که تلخی محرومیت از آموزش برایش آسان‌تر شود.

به گفته‌ی مهدیس در صورتی‌ که طالبان به دختران اجازه‌ی آموزش ندهد، سرنوشتش مانند هزاران دختر دیگر کنج خانه، خامک‌دوزی، قالین‌بافی و کارهای روزمرگی خواهد شد. «سرنوشت من می‌شود گل‌دوزی، کارگاه و سوزن.»

عارفه محسنی، دیگر دانش‌آموز صنف ششم در مزارشریف است. او دوست دارد که پس از پایان آموزش‌هایش در یکی از دانشگاه‌ها آموزگار شود. هدفی که اکنون از دست‌یافتن به آن مطمئن نیست.

این دانش‌آموز می‌گوید دوست داشت که با ادامه‌ی آموزش‌هایش در پیشرفت کشورش سهمی داشته و هم به اقتصاد خانواده‌اش کمک کند.

عارفه می‌افزاید که با پایان صنف ششم و امکان ممنوعیت از مکتب ناراحت است. تن صدایش تغییر می‌کند و بغض سنگینی را قورت داده و ابراز امیدواری دارد که بتواند سال آینده نیز مکتب برود.

مهدیه سخی‌زاده، ۱۲ ساله و باشنده‌ی کابل در یکی از مکتب‌های دولتی دانش‌آموز صنف ششم است. نگرانی‌هایش همانند هزاران دختر دیگر محروم شدن از مکتب است.

این دانش‌آموز دوست دارد که فضانورد شود، به فضا برود و به دور از کشوری که در آن درگیر چالش‌های جنسیت‌زدگی‌ست، به ماجراجویی بپردازد. اکنون که آزمون پایان سال را سپری کرده، به امید اجازه‌ی یافتن ادامه‌ی درس‌هایش است.

مهدیه می‌گوید، می‌خواهد از مکتب فارغ شود، به دانشگاه برود و به آرزوهایش دست یابد. غرق دنیای کودکانه‌اش و از طالبان می‌خواهد که به دختران اجازه‌ی آموزش دهد. دست به دامن گروهی که در بیش از سه سال گذشته دست‌کم ۸۰ فرمان به هدف محدودکردن زنان و سلب آزادی‌های اساسی هم‌جنس‌هایش صادر کرده است.

او می‌گوید که حتی تصور محرومیت از مکتب برایش دشوار است. مهدیه به این باور است که سال آینده می‌تواند به مکتب برود و قدمی دیگر به فضانورد شدنش نزدیک‌تر شود.

عارفه، دیگر دانش‌آموز صنف ششم دوست دارد، جهان‌گرد شود. می‌خواهد دور جهان بگردد؛ اما اکنون به دور از رویای جهان‌گردی‌اش به فکر این است که آیا می‌تواند صنف هفتم را هم به مکتب برود یا خیر.

او ابراز امیدواری می‌کند که تا چند ماه دیگر که سال آموزشی در ولایت‌های سردسیر افغانستان آغاز می‌شود، طالبان به دختران اجازه‌ی بازگشت به مکتب را بدهد.

در حالی‌ که طالبان آخرین روزنه‌ی آموزش دختران، نهادهای پزشکی را به‌ روی دختران در ۱۲ قوس مسدود کرد؛ شکریه نوروزی، دانش‌آموز صنف ششم دیگر، دوست دارد که پزشک شود.

به گفته‌ی خودش از این طریق می‌خواهد به زنان سرزمینش خدمت کرده و آنان را درمان کند. شکریه می‌گوید: «من به آینده‌ی خود که فکر می‌کنم، آینده‌ی ما خیلی تاریک و بد است. چرا که دختران نمی‌توانند از صنف شش به بالا درس بخوانند.»

زمانی‌ که طالبان در اوت ۲۰۲۱ به قدرت رسید، در نخستین اقدام آموزش دختران بالاتر از صنف ششم را در سراسر افغانستان ممنوع کرد.

هرچند در ابتدا این گروه گفته بودند که آموزش دختران تا «امر ثانی» تعلیق شده و با فراهم‌شدن «محیط آموزشی، مواد درسی و لباس‌های دختران» به آنان اجازه‌ی بازگشت به مکتب را می‌دهند؛ اما اکنون هزار و ۱۷۳ روز می‌شود که در مکتب همچنان به روی دختران قفل است.

گفتنی‌ست که این گروه همچنان دانشگاه‌های خصوصی و دولتی را نیز به روی دختران مسدود کرده است. در تازه‌ترین مورد، دخترانی که در شماری از انستیتوت‌های پزشکی مصروف آموزش بودند نیز از ادامه‌ی آموزش منع شدند.

این محدودیت‌ها در بیش از سه سال گذشته، با واکنش‌های تند داخلی و خارجی به همراه بوده؛ اما تاکنون هیچ نتیجه‌ای در مورد لغو این فرمان‌ها نداشته است.