طرح مسدودی فیس‌بوک؛ گامی دیگر در جهت حاشیه‌راندن زنان

زنان و دختران پس از تسلط طالبان بر افغانستان، از حقوق اساسی‌شان چون کار و آموزش منع شدند. در پی این محدودیت‌ها شماری از زنان به تجارت‌های کوچک و متوسط روآورده‌اند. برخی از این زنان برای محصولات شان از طریق شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه فیس‌بوک تبلیغ و محصولات شان را به فروش می‌رسانند. دراین اواخر نجیب‌الله حقانی، سرپرست وزارت مخابرات و تکنالوژی گروه طالبان گفته است که طرح مسدود شدن شبکه‌ی اجتماعی فیسبوک را نهایی کرده است. شماری از  زنان تجارت‌پیشه از این وضعیت ابراز نگرانی دارند و می‌گویند که با این اقدام طالبان آنان بار دیگر منبع درآمد شان را از دست می‌دهند. از سوی دیگر اما شماری از پژوهش‌گران فن‌آوری، می‌گویند که باتوجه به فن‌آوری و فلترشکن‌های موجود این اقدام طالبان ناممکن است.

یک زن جوان در ولایت هرات که از طریق شبکه‌ی اجتماعی فیس‌بوک، فروشات آنلاین انجام می‌دهد در واکنش به این تصمیم طالبان به خبرگزاری بانوان افغانستان می‌گوید که با مسدودشدن شبکه‌ی اجتماعی فیس‌بوک برای بار دوم از سوی این گروه بی‌کار می‌شود و مجبور است که به‌خاطر نبود کار و وضعیت اقتصادی خراب، کشور خود را ترک کند.

حنیفه کاکر -نام مستعار-، دانش‌جوی دانشگاه هرات و یکی از آرایش‌گرهای این شهر است که پس‌از مسدود شدن آرایشگاه اش از سوی نیروهای امر به معروف و نهی از منکر طالبان به فروشات آنلاین لوازم آرایشی از طریق شبکه‌ی اجتماعی فیس‌بوک رو آورده است. حنیفه با ابراز نگرانی از این طرح طالبان می‌گوید که دیگر افغانستان، جایی “برای زندگی‌کردن انسان‌ها به‌ویژه زنان نیست.”

او، گفت: “هیچ‌گاه یادم نمی‌رود، زمانی‌که نیروهای طالبان به آرایشگاه من آمدند و پس‌از تهدید کردن من همه چیز را نابود کردند. با ناامیدی بسیار کار را در شبکه‌ی اجتماعی فیس‌بوک شروع کردم. در صفحه‌ی خود لوازم آرایشی را به اشتراک می‌گذارم و از زنان سفارش آنلاین می‌گیرم. حتا در این اواخر فروشگاه‌های زیادی به من مراجعه می‌کنند و لوازم آرایشی می‌خرند. نمی‌توانم باور کنم که یک‌بار دیگر از سوی این گروه‌ بی‌کار می‌شوم.”

حنیفه می‌افزاید که تنها نان‌آور خانواده‌ی چهار نفری خود است و شوهرش نیز با او در این کار مصروف است.

“من و شوهرم هر دو در این کار مصروف هستیم. شوهرم از کشور ایران، لوازم آرایشی را وارد کشور می‌سازد و من شب و روز در فیسبوک مصروف اشتراک‌گذاری و سفارش گرفتن هستم. وقتی سفارش بگیرم، شوهرم لوازم خریده‌شده را به درب منزل مشتری‌ها می‌برد. در صورتی‌که فیس‌بوک مسدود شود، هردوی ما بی‌کار می‌شویم و مجبور استیم که کشور خود را به مقصد ایران ترک کنیم.”

حنیفه و شوهرش برای رونق کار خود هزینه‌ی زیادی را مصرف‌ کردند. او می‌گوید که با استفاده از شبکه‌ی اجتماعی فیس‌بوک، کسب درآمد نموده و نیاز‌های اولیه خود را تأمین می‌کند.

“هفته‌‌ی چهار یا پنج هزار از فروش محصولات خود به‌دست می‌آوریم. با به پیش‌ گرفتن این شغل، وضعیت اقتصادی ما روز به روز بهتر می‌شود. همه‌ی لوازم ما برای زنان و دختر خانم‌های جوان است. شبکه‌ی اجتماعی فیس‌بوک، امروزه کاربران زیادی دارد. استفاده از آن برای با سواد و بی‌سواد آسان است به این دلیل من نیز از آن برای فروشندگی استفاده می‌کنم.”

او، می‌گوید که طالبان با این فرمان‌های خود باعث فقر بیش‌تر در کشور شده و با حرف‌زدن از اسلام مردم را به دین “نه این که نزدیک کنند، بلکه دور می‌سازد.”

“امروزه همه‌ی ما به‌دنبال لقمه‌ی نانی هستیم. کسی که با هزارن رنج همان لقمه را پیدا ‌می‌کنند، گروهی به‌نام طالبان و فریاد‌زندن اسلام آن را از او می‌گیرد. زمانی‌که در آرایشگاه من نزدیک به ۱۰ زن بدون چادر و آرایش‌کرده بود و نیرو‌های طالبان وارد شدند، من دانستم که طالبان هیچ چیزی از اسلام و ارزش و عزت زن نمی‌دانند.”

با این حال شماری از پژوهش‌گران به این باور اند که شبکه‌های اجتماعی راهی برای شنیده‌شدن خواست‌ها و مطالبات‌ زنان در افغانستان است. آنان می‌گویند که ترس گروه طالبان از شبکه‌های اجتماعی، تبادله‌ی آگاهی بین زنان افغانستانی با دیگر کشورهای جهان می‌باشد.

کتایون مصری، پژوهش‌گر مطالعات زنان و جنسیت از کشور ایران در مصاحبه‌ای با خبرگزاری بانوان افغانستان در مورد این طرح طالبان، می‌گوید که شبکه‌های اجتماعی خواسته یا ناخواسته توان عبور از مرز‌ها و نزدیک‌کردن انسان‌ها را دارند. وی، می‌افزاید که تبادله‌ی آگاهی و تحول کنشی افراد، حکومت‌ها را نگران می‌کند و انگیز‌ه‌ی طالبان در مسدود‌کردن شبکه‌های اجتماعی، ترس از تغییر افکار و کنش‌های مردم افغانستان است.

وی، می‌افزاید که شبکه‌های اجتماعی راهی برای شنیده‌شدن خواست‌ها و مطالبات‌ زنان در افغانستان است و پس از ممنوعیت‌های آموزشی دختران، شبکه‌های اجتماعی از جمله فیس‌بوک، تلگرام، اینستاگرام و حتا یوتیوب به طور مخفیانه بازتاب صدای آنان بوده‌است. خانم مصری می‌گوید که در صورت مسدودشدن، تمام این شبکه‌ها برای مدتی در ارتباط برقرارکردن با زنان، دوچار اختلال خواهند شد.

خانم مصری افزود: “در تمام دنیا، گروه‌های حاشیه‌نشین و دور از قدرت بیش‌ترین کاربران شبکه‌های اجتماعی هستند. زنان در افغانستان در این گروه قرار دارند و چه به عنوان کاربران فعال که به تولید محتوا می‌پردازند و از این شبکه‌های تعاملی برای فروش کالا و خدمات خود استفاده می‌کنند و چه کاربران غیرفعال و مصرف‌کننده‌ی محتوای دیگران به عمد یا سهو از شبکه‌های اجتماعی متأثر می‌شوند. در کشورهای مانند افعانستان که در سال‌های اخیر با مشکلات عمیق سیاسی و فرهنگی رو‌به‌رو شده، بخشی از گروه‌های حاشیه‌ای مانند زنان سعی کرده‌اند، تا فضای بازتری را برای انجام فعالیت‌های اجتماعی خود پیدا کنند. این زنان اگرچه در حال حاضر شرایط تثبیت‌شده‌ای ندارند و با تنگناهای عمیق اقتصادی و تبعیض‌های اجتماعی دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ ولی نسبت به سیاست‌های طالبان همواره از طریق شبکه‌های اجتماعی واکنش نشان داده و صدا بلند کرده‌اند.”

او، می‌گوید که مسدودشدن شبکه‌ی اجتماعی فیس‌بوک، سبب خاموشی صدای زنان افغانستان به حاشیه‌راندن آنان و وضعیت اقتصادی دشوار در این کشور می‌شود. زنانی‌که از طریق صفحه‌های اجتماعی کسب درآمد می‌کنند، سخت آسیب خواهند دید.

«حتی اگر امیدوار باشیم که سیل فیلترشکن‌های غیرقانونی به شکست سیاست سانسور طالبان بی‌انجامد؛ ولی در کوتاه مدت سانسور اثر خود را بر زیست اقتصادی و اجتماعی زنان خواهد گذاشت و در به حاشیه‌بردن آنان موفق خواهد بود. اگر حتی پلتفرم‌ها‌ی فیلتر‌شده در اختیار زنان نباشد، آنان که از این طریق برای معیشت خود استفاده می‌کنند، بیش‌تر آسیب خواهند دید. در این‌جا شاید سیاست سانسور مانند دوای آرام‌بخش (مُسَکَنی)، بر پیکر رنجور و فرسوده‌ی سنت‌های طالبانی اثربخش باشد و به عمر آن بی‌افزاید؛ ولی در کوتاه‌ترین مدت دیگر نمی‌توانند مانع جدی دست‌رسی زنان افغانستانی به فضای مجازی شوند.»

نهایی‌کردن طرح مسدودشدن شبکه‌ی اجتماعی فیس‌بوک از سوی طالبان در افغانستان نه تنها واکنش کسبه‌کاران و پژوهش‌گران را برانگیخته، بلکه جامعه‌ی رسانه‌ی را نیز متأثر و نگران ساخته است.

حسنا نیایش -نام مستعار- دانش‌جوی دانشکده‌ی ژورنالیزم هرات که بیش از دو سال تجربه‌ی خبرنگاری را در حوزه‌ی غرب کشور داشته است، می‌گوید که طالبان می‌خواهند با متوقف‌کردن شبکه‌های اجتماعی، مانع نشان‌دادن چهره‌ی واقعی خود به جهان به‌ویژه سازمان‌های بین‌المللی شوند.

حسنا گفت: “وقتی طالبان زنان را خواستند با خانه‌نیشن‌شدن سرکوب کنند؛ اما نتوانستند و هر روز شاهد صدای‌های مقاومت‌تر و زننده‌تر آنان از طریق شبکه‌های اجتماعی هستند بدون شک که به‌دنبال راهکاری می‌گردند. هدف گروه طالبان قطع پُل‌های ارتباطی مردم افغانستان با سازمان‌های بین‌المللی و حقوق بشری است. چون بعد مسدودشدن این راه‌ها فکر می‌کند به هدف خود که همواره زن‌ستیزی بوده است خواهد رسید.”

حسنا به‌خاطر سانسور در اطلاع‌رسانی رسانه‌های داخلی، کار خود را ترک کرده و اکنون در داخل خانه از طریق شبکه‌های اجتماعی مصروف اطلاع‌رسانی واقعیت‌های زنان به جهان بیرون از افغانستان است.

“در رسانه با مشکلات زیادی کار می‌کردم. فضا برای من بسیار تنگ شده بود. حتا نمی‌توانستم به‌خاطر نفس تازه گرفتن ماسک خود را بیرون کنم؛ علاوه‌بر این حق نشر و اطلاع‌رسانی هیچ واقعیتی را نداشتیم و این باعث شد که دست از کار در رسانه‌ها بکشم. حالا چه درآمد داشته باشم چه نه از طریق شبکه‌های اجتماعی صدای زنان کشور خود خواهم بود.”

این فعالان امید‌وار استند که هرچه زودتر وضعیت زنان در افغانستان تغییر کند و عمل‌کردهای گروه طالبان علیه مردم افغانستان به‌ویژه زنان و دختران پایان یابد.