تبعیض جنسیتی و ناامنی؛ چالش خبرنگاران زن در افغانستان

خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای زن در سراسر جهان با تهدیدهای زیادی هم در زندگی روزمره و هم به شکل آنلاین مواجه هستند. اما این وضعیت در کشورهای سنتی مثل افغانستان بدتر است. بافت سنتی جامعه در این کشور باعث شده است که ظاهر شدن زنان در مکان‌های عمومی به ویژه در رسانه‌ها را ننگ و عار می‌پندارند. بسیاری از خانواده‌ها به دختران شان اجازه‌ی کار کردن در رسانه‌های تصویری و صوتی را نمی‌دهند. زهرا، یکی از صدها خبرنگاری‌ست که در افغانستان روزنامه‌نگاری کرده است. او، می‌گوید بسیاری از خانواده‌ها خبرنگاری را برای دختران حقارت و ننگ می‌پندارند. وی، تاکید دارد که ظاهر شدن دختران و زنان در تلویزیون‌ها و یا پخش صدای آنان از طریق رسانه‌های شنیداری در افغانستان تابو است. تابوی که نه تنها با مبارزه زنان نشکست؛ بلکه پس از حاکمیت طالبان این وضعیت تشدید نیز شده است.

زهرا، سرگذشت تلخی از کار زنان در نهادهای رسانه‌ای دارد. او، سال‌ها به این‌سو در بخش اطلاع‌رسانی فعالیت کرده؛ اما وضعیت کار در رسانه‌ها برای زنان همواره با چالش‌های روزافزون مواجه بوده است. به گفته‌ی این خبرنگار وضعیت کاری برای آنان حتا پس از حاکمیت طالبان وخیم شده است. «در افغانستان خبرنگاری برای زنان بیش‌تر از دشواری است. چه در بیست‌ سال دوره‌ی جمهوریت و چه پس از آن.  حتا می‌توان گفت شغل خبرنگاری را برای زنان در افغانستان را تابو می‌دانستند.»

این خبرنگار زن هم‌چنان می‌گوید در جریان کار در فضاهای عمومی و سطح شهر با مشکل‌های زیادی مواجه است. از سوی دیگر آنان در سازمان‌های رسانه‌ای نیز با مشکل‌های چون حقوق کم نسبت به مردان و امتیازهای کم باید کار کنند. زهرا می‌گوید که مدیران رسانه‌ها بیش‌تر وقت به توانایی زنان و دختران اعتماد ندارند. 

اما علاوه بر مشکل‌های که او در اجتماع و محیط‌های کاری با آن مواجه است؛ در محیط آنلاین نیز با آزار و اذیت روبه‌‎رو است. زهرا می‌گوید که خبرنگاران به ویژه روزنامه‌نگاران زن با هتک حرمت روبه‌رو اند. «از جمله خشونت‌های آنلاین بالای خبرنگاران به‌ویژه خبرنگاران زن، هجوم به هویت آنان است. حتا در فضای مجازی بعضی‌ها تلاش کرده‌اند تا شخصیت زنان خبرنگار را خدشه‌دار کنند.»

زنان در بیش از دو دهه‌ی گذشته برای برابری در همه‌ی زمینه‌ها مبارزه‌های خستگی ناپذیر داشته؛ اما با آن‌هم مردم افغانستان آنان را به عنوان نیم حذف‌ناپذیر نپذیرفتند. اما با آن‌هم وضعیت روی هم رفته در بسیاری از بخش‌ها رو به بهبود بود. فروپاشی دموکراسی نوپا در این کشور بیش‌تر از هر قشر دیگر زنان و دختران را متاثر کرد. آنان باردیگر پس از دو دهه تلاش به کنج خانه‌ها برگشتانده شدند. کار زنان در بسیاری از بخش‌ها ممنوع شد. رسانه‌ها یکی از چند بخش معدود است که هنوز هم زنان در آن‌جا کار می‌کنند. بر اساس آمار در 19 ولایت افغانستان، زنان از رسانه‌ها حذف شدند. با آن‌هم در ولایت‌های باقی مانده تعداد انگشت‌شمار زنان با محدودیت‌های شدید بر پوشش، محدودیت در ساحه‌ی کاری و خود سانسوری به کارشان ادامه داده‌اند. 

نرگس-نام مستعار- خبرنگاری دیگر از کابل می‌گوید که زنان افغانستانی همواره به خشونت‌ها و تبعیض جنسیتی مواجه بوده است. وی، می‌افزاید که در افغانستان زنان همواره به عنوان جنس دوم دیده شده چه این زنان بی‌سواد باشد یا باسواد. 

این خبرنگار تاکید دارد که آنان همواره با مشکل‌های ترور شخصیتی، عدم باور و اعتماد جمعی و هم‌چنان سازمان رسانه‌ای، تبعیض، برخورد نادرست و توهین‌آمیز شهروندان مواجه بوده است. وی اما با اشاره به این مشکل‌ها می‌افزاید که پیش از حاکمیت طالبان آنان حمایت حداقلی را از سوی دولت وقت و بعضی از نهادهای حامی آزادی بیان برخوردار بودند؛ اما اکنون نه تنها که از هیچ حمایتی برخوردار نیست بلکه طالبان که در افغانستان حاکمیت دارد؛ حقوق آنان را نقض می‌کند. 

نیلوفر-نام مستعار- روزنامه‌نگاری دیگر که متاثر از فرهنگ‌های سنتی جامعه است. او، می‌گوید که زنان و دختران حتا آنان در زمان انتخاب رشته با ممانعت‌های خانوادگی روبه‌رو بودند. به گفته‌ی این خبرنگار زنان در افغانستان حق انتخاب را ندارند و این مردان است که برای آنان انتخاب می‌کنند. او با تاکید می‌گوید که هزاران دختر به دلیل مخالفت خانواده‌های شان حتا اجازه‌ی تحصیل در رشته‌ی خبرنگاری را نداشتند؛ زیرا بسیاری از خانواده‌ها روزنامه‌نگاری برای دختران را عیب می‌دانند. «من در کشوری زندگی می‌کنم که مردان برایم خط‌ونشان می‌کشند و انگار زن یا دختر بدون اجازه‌ی پدر، برادر و شوهر نباید آب بنوشد، چه برسد به این‌که آزادانه در رشته‌ی دل‌خواه خود تحصیل و یا کار کند.»

این خبرنگار هم‌چنان چشم‌دیدهای خود از دوره‌ی آموزشی‌اش را در رشته‌ی خبرنگاری این گونه‌ روایت می‌کند: «در زمانی‌که کانکوری بودم از هزاران دختری که حسرت خبرنگاری را داشتند شاید یکی یا دوتا اجازه‌ی انتخاب این رشته را داشتند. بقیه می‌گفتند ما را پدر و برادر ما بخاطر عنعنات جامعه اجازه نمی‌دهد و روی صفحه‌ی تلویزیون رفتن یک عیب بزرگ است. این رسم و رواج‌ها و مردسالاری در کشور ما خودش بزرگ‌ترین چالش سد راه زنان است.»

نیلوفر می‌گوید که او، با چالش‌های خانوادگی و اجتماعی برای خبرنگار شدن مبارزه کرده است؛ اما با سقوط جمهوری و روی کار آمدن طالبان آنان، با مشکل‌های بزرگ‌تر از پیش مواجه شده‌اند. «اکنون که در مقابل هزاران عرف و عنعنات ناپسند مبارزه کردم و بلاخره وارد رشته دل‌خواه خود شدم باز هم دست از گریبان مشکلات بر نداشته و زورگوتر از پدر، برادر و شوهر کسی آماده برایم تعیین‌وتکلیف می‌کند که طالب نام دارد.»

در همین حال، دفتر نمایندگی سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) با نشر پیامی در برگه‌ی فیس‌بوک نوشته است که خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای زن در سراسر جهان با تهدیدهای زیادی هم در زندگی روزمره شان و هم به شکل آنلاین مواجه هستند. یوناما هم‌چنان خواستار توقف تهدید خبرنگارن و کارمندان رسانه‌ای زن شده است. 

 سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل (یونیسکو)، گفته است که زنان روزنامه‌نگار و کارکنان رسانه در سطح جهانی، با حملات آفلاین و آنلاین فزاینده‌ای روبه‌رو هستند و در معرض تهدیدهای نامتناسب و خاص قرار دارند.

یونیسکو هم‌چنان افزوده است خشونت‌های جنسیتی که زنان خبرنگار با آن‌ها مواجه استند شامل انگ، سخنان نفرت‌پراکنی جنسی، ترول کردن، تجاوز جنسی، تجاوز و حتا قتل است.

محیط خبرنگاری برای زنان در افغانستان همواره چالش‌برانگیز عنوان شده است؛ اما پس از حاکمیت طالبان وضعیت تشدید شده است. طوری که بسیاری از خبرنگاران زن پس از حاکمیت این گروه افغانستان را ترک کردند. تعداد اندکی از زنان در بعضی ولایت‌های کشور به فعالیت رسانه‌ای شان ادامه داده‌اند. آنان نیز با محدودیت‌های شدید طالبان مواجه استند. اکنون رسانه‌های داخلی از سوی این گروه به شدت کنترول می‌شود. 

خبرنگاران از ترس طالبان و یا هم با دستور طالبان با خودسانسوری مواجه استند. این گروه بر خبرنگاران زن نیز محدودیت‌های شدید در پوشش آنان وضع کرده است. در برخی از ولایت‌ها پخش و نشر صدای آنان را نیز ممنوع کرده است.