زنان، زیر سایه‌ی خشونت‌های آنلاین؛ چالش‌ها و راهکارهای مقابله
فردوس فرهمند کریمی
روز جهانی محو خشونت علیه زنان هر ساله با هدف جلب توجه به چالش‌های موجود و افزایش آگاهی درباره خشونت بر زنان برگزارمی‌شود. اما در دوران اخیر، خشونت آنلاین به عنوان یک مشکل نوظهور و رو به رشد مورد توجه قرار گرفته است. در این گزارش من بهبررسی این چالش جدید و آثار آن بر زنان در فضای مجازی پرداخته‌ام.
خشونت آنلاین شامل هر گونه تهدید، آزار یا ضربه‌زدن در فضای مجازی است. و تهدیدات اینترنتی، تحقیقات آنلاین ناپسند و تمرکز برتصاویر ناپسند و توهین‌آمیز را نیز در بر می‌گیرد.
در دهه‌ی اخیر که استفاده از انترنت به‌ویژه رسانه‌های اجتماعی توسط مردم افغانستان افزایش یافت، زنان نیز از جمله کاربران فعال رسانه‌های اجتماعی شده و این استفاده، روز به روز فراخ‌تر شد.
با گسترش استفاده از فضای مجازی و نداشتن سواد رسانه‌ای کافی از سوی کاربران، خشونت آنلاین نیز افزایش یافت. از تهدیدات اینترنتی تا ترویج تصاویر خشونت‌آمیز، زنان را به شدت تحت تأثیر قرار داده و چالش‌های حقوقی و روانی را برای آنان شدت بخشیده است.
“خشونت آنلاین بالای زنان” یک چالش جدی در افغانستان است. تسنیم نوا، [نام مستعار] یکی از زنان آسیب‌دیده، تجربیات خود ازتهدیدها و تحقیرهای زنان در فضای مجازی را به من روایت می‌کند.
به گفته‌ی او این خشونت‌ها، از توهین‌ها و تحقیرگونه‌ها تا حملات به حساب‌های شخصی، زندگی مجازی زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
تجارب تسنیم نشان می‌دهد که خشونت آنلاین می‌تواند نوع جدیدی از خشونت مدرن بر علیه زنان باشد. او می‌گوید که: «من هم از جملهکسانی هستم که با این گونه چالش‌ها رو به رو شدم و در شرایطی قرار گرفتم که بخاطر استرس و فشار روحی، مجبور شدم حساب‌هایکاربری خود را غیر فعال کنم. قبلن با فرستادن پیام‌های توهین و تحقیر آمیز، مورد تهدید قرار می‌گرفتم. این موضوع سر روحیه و روانمتاثیرات منفی گذاشته بود. همیشه استرس و اظطراب داشتم، به این فکر می‌کردم کدام اتفاق بدی رخ ندهد.»
از دیگر سو، مهربان احمدی، [نام مستعار] نیز درباره سرگذشت خود از آزار و اذیت‌های آنلاین در افغانستان حکایت کرده و می‌گویداین خشونت‌ها از ارسال پیام‌های تهدیدآمیز گرفته تا هک حساب‌های فیسبوک و ایجاد فیسبوک‌های جعلی با خطرات مختلف، امنیتروانی وی در فضای مجازی را با چالش روبرو ساخته است.
به روایت او: «اعمال این خشونت‌های سایبری باعث بروز استرس و اضطراب برای خانم‌ها در استفاده از فضای مجازی می‌شود. تجربه‌ی شخصی خودم؛ زمانی‌که فیسبوکم هک شد تا دو نیم سال حتی می‌ترسیدم دوباره اکونت بسازم برای خود یا حتی به دوستان وخانواده خود عکس رد و بدل کنم و تا فعلا هم بسیار محتاط هستم در استفاده از فضای مجازی و این بخاطر خشونت سایبری است کهچند باز از طریق فضای مجازی تجربه کردم.»
در همین حال، شماری از جامعه‌شناسان با اشاره به نقش سازمان‌های مدنی و فعالان اجتماعی در افزایش آگاهی و حمایت از زنانمی‌گویند برای مقابله با خشونت آنلاین بالای زنان، لازم است تدابیر قانونی و ابزارهای امنیتی در فضای مجازی تقویت شوند وآگاهی‌زایی به واسطه‌ی این سازمان‌ها افزایش یابد تا میزان خشونت آنلاین بر زنان کاهش یابد.
منیژه بهره، جامعه‌شناس در مورد خشونت‌های آنلاین بر زنان می‌گوید که: «دلیل افزایش خشونت‌های کلامی در فضای مجازی علیهزنان اینست که در فضای مجازی کنترل و نظارت اجتماعی وجود ندارد و هرگونه رفتار ضد اخلاقی هیچ مجازات قانونی و اخلاقی نیز درپی ندارد، به همین دلیل فضا برای خشونت گرایان بازتر بوده و با هویت‌های جعلی خشونت‌ها را علیه زنان روا می‌دارند.
به لحاظ جامعه‌شناختی نیز افراد آزارگر اعم در فضای واقعی و مجازی، با نوعی انحطاط اخلاقی در زندگی فردی اش مواجه است کهآن را بیشتر در فضای مجازی تخلیه می‌کند.»
در همین حال به گفته‌ی روان‌‌شناسان، خشونت آنلاین منجر به افت اعتماد به نفس، افزایش استرس روانی و حتی اختلالات روانیمی‌شود که بطور کلی بر فرد و جامعه تأثیر می‌گذارد.
دکتر بهناز رها، روانشناس در این مورد از دید روانشنانه‌اش می‌گوید «آزار و اذیت در فضای مجازی می‌تواند تأثیرات جدی بر روانافراد، به‌ویژه خانم‌ها، داشته باشد. عواملی چون شخصیت، خانواده، و سن در این تأثیرات اهمیت دارند. برای مقابله با این مشکلات،راهکارهای متنوعی ارائه شده که از مدیریت استفاده از فضای مجازی تا تقویت مقاومت روحی، از آن استفاده می‌کنند.
در زمینه بهبود ترکیب اجتماعی در فضای مجازی نیز، توجه به پذیرش تفاوت جنسیتی، آموزش مثبت از کودکی، و احترام به حریمخصوصی مورد تأکید قرار گرفته است. آگاهی از جایگاه زنان و تربیت افراد به نحوی که برخورد مثبت با دیگران را یاد بگیرند، از جملهراهکارها ارائه شده است. این نکات مجموعه‌ای گام به گام برای ارتقاء سلامت روان جامعه ارائه می‌دهند و بیان می‌کنند که آگاهی،آموزش، و پذیرش تفاوت‌ها می‌تواند بهبود محیط آنلاین را فراهم کرده و آزارها را کاهش دهد.»
در عین حال، شماری ار کارشناسان می‌گویند خشونت‌ها در برابر زنان در شبکه‌های اجتماعی به دلیل پنهان ماندن آن به خشونت سفیدمعروف است.
دکتر کتایون مصری، روزنامه نگار و پژوهشگر مطالعات زنان و جنسیت در این مورد می‌گوید که: «این‌گونه خشونت‌ها بیش از آنکه جنبهجسمی داشته باشد و بصورت ضرب‌وشتم و یا تجاوز جنسی دارای تبعات بیرونی و محسوس باشد، با فشارهای روحی و تحقیرهایکلامی بروز می‌یابد. این پدیده باتوجه به افزایش حضور زنان در رسانه‌های تعاملی به عنوان کاربر رشد صعودی یافته، درواقع، شبکه‌های اجتماعی و فضای سایبری، ظرفیت جدیدی خلق کرده تا زنانی که تنها به حریم خصوصی تعلق داشتند یا به عبارت بهتر،محبوس بودند، از این ظرفیت برای ایجاد مجاری جدید ارتباطی و بروز خلاقیت و ارتقای آگاهی استفاده کنند.»
مریم سلیمی، دارای دکترای علوم ارتباطات، با اشاره به آینده تبعیض و خشونت علیه زنان با وجود هوش مصنوعی می گوید: با توجه به مزایا و چالش‌های عدیده هوش مصنوعی، دو سناریو در این خصوص قابل پیش بینی است. یک سناریو خوب و مثبت آن است که هوش مصنوعی با حفظ حریم خصوصی، حذف محتواهای حاوی توهین، تهدید، تبعیض، خشونت جنسیتی و…، ارائه راههای نوآورانه در مسیر پیشگیری و یا شناسایی خشونت علیه زنان و یا حمایت از قربانیان مربوطه اقدام کرده و محیط امنی برای زنان ایجاد کند به طوری که هوش مصنوعی به یاری مدلسازیها، الگوریتم‌ها، سیاست‌ها و استراتژی هایی از میزان خشونت علیه زنان بکاهد یا حداقل از بروز آن تا حدی جلوگیری کند.
سناریوی بد و منفی این است که هوش مصنوعی به عنوان ساخته دست بشر با همان خطاهای انسانی، تبعیض های جنسیتی، نژادی و…. با پایبندی به برخی کلیشه ها، الگوهای ساختاری و… موجبات تشدید خشونت علیه زنان را فراهم سازد.
وی با تاکید بر لزوم تدوین قوانین و چهارچوب‌های برای فعالان حوزه هوش مصنوعی برای جلوگیری از بروز تبعیض و خشونت با یا به واسطه هوش مصنوعی، بر لزوم نقش آفرینی زنان در این عرصه و تلاش جدی آنها در ترسیم جهان هوشمند آتی تاکید می کند.
***
در حالی خشونت‌های آنلاین در افغانستان افزایش یافته است که طالبان از زمان بازگشت به قدرت، حقوق و آزادی‌های زنان را به‌شدتمحدود کرده‌اند و احتمالا به فرهنگ معافیت از مجازات در مورد خشونت جنسیتی چه آنلاین و چه آفلاین کمک می‌کنند.
برای کاهش خشونت‌های آنلاین بر روی زنان، افزایش آگاهی اجتماعی در مورد خطرات و اثرات منفی، تنظیم قوانین سخت‌تر و تشدیدمجازات‌ها، افزایش پیگیری قانونی سریع‌تر و موثرتر، و ترویج فرهنگ احترام آنلاین، استفاده از امکانات پرایوسی پیام‌رسان‌ها و‌رسانه‌های اجتماعی از جمله؛ حالت دومرحله‌ای، استفاده از حالت قفل و خصوصی، اقدامات کلانی هستند که می‌توانند به کاهشخشونت‌ها و ایجاد محیط مثبت در فضای آنلاین برای زنان کمک کنند.
به تازه‌گی نهاد افغان ویتنس که وضعیت حقوق بشری افغانستان را زیر نظر دارد، در گزارشی گفته که پس از تسلط دوباره‌ی طالبان برافغانستان، خشونت آنلاین علیه زنان در کشور افزایش یافته‌است.
در گزارش این اداره آمده که فضاهای آنلاین بدون خطر نیستند؛ حمایت آنلاین از زنان با افزایش سوءاستفاده و آزار آنلاین به همراهاست که بر مشارکت آنلاین زنان و حتا بدتر، بر زندگی آنان تاثیر می‌گذارد.
این همه در حالی‌ست که چندی پیش انستیتوت جورج تاون برای زنان، صلح و امنیت، پس از بررسی وضعیت زنان در ۱۷۷ کشور جهانافغانستان را بدترین کشور برای زنان در سال ۲۰۲۳ خوانده بود.
